Eutyun

Բոլոր ժամանակներում անհատի թե հանրույթի ինքնահաստատման, ազատության և կայացման գրավականը եղել ու մնում է բանական ու հոգևոր հասունացումը: Անգամ աղքատ ընտանիքներում ծնողները իրենց զրկելով ջանացել են գոնե զավակների ապագան ապահովել կրթությամբ: Իսկ Խ. Աբովյանը՝ հետամնաց և ստրկամիտ ազգի փրկությունը: Ըստ որում հնարավորինս ուրույն, ապահովելով իրենց տեղն ու դերը արևի տակ: Իսկ դրա համար հարկ է ունենալ որոշակի աշխարհայացք, յուրացնելով որևէ ուսմունք կամ դրանց կարկատանները: Այնպես՝ ինչպես որևէ գործունեության, աշխատանքի թե արարչագործության համար անհրաժեշտ են համապատասխան գործիքներ, պատկերացում, սկզբունքներ ու տեսլական:

Ազգերի թե հասարակությունների պարագայում այդպիսինն է ներկայանում կեցական խնդրականները լուծելու սկզբունքների և բարոյական նորմերի ամբողջությունը: Այսինքն, ազգային թե հանրային գաղափարախոսությունը: Այնպես՝ ինչպես ըստ Ա. Էյնշտեյնի «Անգամ կատուն է ստեղծում մուկ բռնելու իր ռազմավարությունը»: Բնականաբար մուկն էլ՝ իր ապահովության ու փրկության, ինչպես ամեն մի կենսաձև:

Եռեսուն տարի անհրաժեշտ եղավ, որպեսզի ազգային գաղափարախոսությունը քաղաքական իբր «կեղծ կատեգորիայից» դառնա անհրաժեշտություն և քաղաքական բոլոր շրջանակներն էլ հայտարարեն իրենց «ազգային գաղափարախոսություն» իբր ունենալու մասին: Իբր, զի ըստ էության ՈՉ ՄԵԿՆ ԷԼ ԱՅՆ ՉՈՒՆԻ...: Որովհետև, որևէ գաղափարաբանություն թե գաղափարախոսություն անպատճառ պետք է ունենա որոշակի աշխարհայացքային հենք կամ ուսմունք: Այսինքն, կեցությանն անհրաժեշտ խնդրականների լուծման սկզբունքային ամբողջություն:

Այն, ինչը անհրաժեշտ է եղել անգամ տոտեմական տոհմերին, թեկուզ շատ պրիմիտիվ, հաճախ անգամ առանց գիտակցելու դրանց ինչությունն ու որոշակիությունը: Իմա՝ սոսկ բնազդաբար, ինչպես ըստ Ֆ. Էնգելսի. «Կեցությունն է բնորոշում գիտակցությունը», որը ճիշտ է միայն թերհաս գոյաձևերի համար: Մինչդեռ, ըստ էիզմի, հասունների համար արդեն «Բանականությունն է բնորոշում կեցությունը»...

Ըստ այդմ, ո՞ր մակարդակում է այսօր հայ հասարակությունը: Ունի՞ արդյոք այն որևէ դոկտրինա, բացի սոսկ հավատամքային քրիստոնեությունից, այն էլ կիսատ-պռատ և ոչ անգամ կեցական: Ճիշտ ինչպես նժդեհականությունը, որն ավելի գաղափարաբանություն էր, այսինքն՝ գաղափարախոսության նախահումք առանց համակարգված սկզբունքների և աշխարհայացքի: Այն, ինչը ցավալիորեն նշել է Հայկ Ասատրյանը, իր «Հայաստան-արիական նախադիրք Առաջավոր Ասիայում» աշխատության մեջ հանգուցային գերխնդրականը ամփոփելով հետևյալ պարբերությամբ ( հատոր Ա-1942թ., երկրորդ հրատ.՝ Երևան -2000):

    «Գաղափարախոսական մեր բոլոր խարխափումները պայմանավորվեցան անով, որ մենք չունեցանք հայկականորեն հիմնավորված աշխարհայեցողություն: Անծանոթ մեր էաբանական խորքին ու ցեղին` իմաստությունը և ուղղությունը չառինք հայոց անցյալը վարող ուժերեն, այլ` Եվրոպայի ներկան խռովող ընկերային հոսանքներեն» ( էջ 96):

     Մինչդեռ, ըստ Գ. Նժդեհի.
    «Ցեղակրոնությունը - ցեղի ճանաչումն է դա, ճանաչումը մի գերբնական ուժի, ԷՈՒԹՅԱՆԸ: Այդ ուժ-էությունից ծնված լինելու գիտակցությունն է դա: Այդ ուժ-էությանը ցմահ հավատարիմ մնալու ուխտն է դա…»: («Ցեղակրոնության հավատամքը» ):

Աշխարհայացքի բացակայության այդ տխուր իրողությունը զարմանալիորեն նկատել և իր «Հայաստան- Շումերի դուստր» աշխատության մեջ գրանցել է ֆրանսիացի պատմաբան Robert Dézélus-ը.

«Հայոց պատմության ձիգ գործընթացը այժմ թաղվում է ծայրահեղ ծանր մի ճգնաժամի մեջ. աշխարհայացքային ճգնաժամի, որն առանձնակի` հավատամքային, գիտական, քաղաքական, տնտեսական, էթնիկական և վիճակագրական ճգնաժամերի հանրագումարն է»(«L’Arménie-fille de Sumer»,Toulouse 2003, էջ 465):


    Եվ նման այսքան հորդորանքներից հետո մեր քաղաքական այրերը ջանում են կենաց-մահու մարտահրավերներին ընդդիմանալ առանց ռազմավարական զինվածության: Բացառիկ մեծամասնությունը ոչ միայն չունեն այդ, այլև չգիտեն ի՞նչ բան է աշխարհայացքային ուսմունքը: Եվ անգամ կրթական համակարգերում որդեգրում են այլոց կենսափորձը, որը ստանդարտ համազգեստի նման հանրության վրա չի նստում՝ մղելով նրան ծամածռության: Իսկ դրանում մեղադրում է այլոց, բայց երբեք ոչ իր բթությունը:

   Այսպես, արդեն երկու հազարամյակ, երբ հաստատուն նահանջն ու անկումը հենց այդպիսի պատճառահետևանքային հանգամանք է: Մինչդեռ, մտավոր և հոգևոր հասունացումը՝ տիեզերականորեն էվոլյուցիոն վեկտոր է վասն կայացման, էացման ու հավերժացման: Իսկ արդի խարխափումները թե ձախորդությունները կատարվում են այն դեպքում, երբ արդեն ամբողջ մի երկհազարամյակ հետո վերջապես կա էիզմի հիմքով ԷՈՒԹՅՈՒՆ ոգեգաղափարական ողջ մի համակարգ: Մնում է սպասել եթե ոչ ողջ հասարակության՝ ապա գոնե բախտորոշ մտավորականության հասունացումը, ինչպես եղել պատմության ողջ ընթացքում: Հատկապես արմատական բարեշրջումների պարագաներում:

    Զի, որքան մեծ է լեռը՝ նույնքան հեռավորություն է անհրաժեշտ այն ընկալելու համար: Մինչդեռ, ուսմունքները իրենց բովանդակությամբ անչափ ծավալուն են ու խորը: Եվ ի տարբերություն անգամ արվեստի գլուխգործոցների թե գիտական մեծ բացահայտումների, ծնվում են շատ հազվադեպ: Համատիեզերական ընդգրկմամբ և դիալեկտիկական հիմքով՝ հարյուրամյակներ և անգամ հազարամյակները մեկ:
     Այդպիսինն է էիզմը, սկսյալ տոտեմական պարզագույն պատկերացումներից ( ջրապաշտություն և ձկնապաշտություն ), անցնելով դիցական համակարգեր ( Էա-Հայա իմաստության աստվածություն և դելփյան E'i... ), մինչև զուտ փիլիսոփայական eydos-նախագաղափարը և արիստոտելյան Էություն-երևույթ կատեգորիաները, գտնվելով բոլոր հավատամքային մեծ համակարգերի հիմքում, բայց մնալով զուտ ազգային և համամարդկային համակարգ ( www.eutyun.org/S/EUTYUN-EIZM/Eutyun-eizm.htm ): Սակայն.

ՀԵՌՈՒՆ ՏԵՍՆԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ՀԱՐԿ Է ՎԵՐ ԿԱՆԳՆԵԼ,
ՊԱՅԾԱՌԱՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՐ՝ ԿՈՒՐԱՆԱԼ...

Հ.Գ. Ի դեպ շուտով լույս կտեսնի ԷԻԶՄԻ հիմքով «ԱՐԻԱԿԱՆՔ» ազգային գաղափարախոսության վերահրատարակությունը: Իսկ այդ առիթով կներկայացնենք աներևակայելի այն անհեթեթությունները, որոնք հնչում են պետվարչական բարձրագույն այրերից ու ատյաններից: Ըստ այդմ կերևակվի հայոց արդի ոգեգաղափարական ողբերգական բացառիկ ցածր մակարդակը...