Կամ ինչպես ընդունված էր բնորոշել՝ «Հինգերորդ ավետարանը», գնոստիկների Նագ-Համմադի ձեռագրերից ամենանշանակալիցը (Եգիպտոս): Դրա վերծանման վրա գլուխներ են ջարդվել, այդուհանդերձ մնալով հիմնականում հերմետիկ: Ահա միայն մեկ օրինակ.
   «Աշակերտները հարցրին Հիսուսին.
  - Ասա մեզ, ինչպիսինը կլինի մեր վերջը:
   Հիսուսը պատասխանեց.
 - Դուք բացահայտե՞լ եք սկիզբը վերջը որոնելու համար: Քանզի, որտեղ սկիզբն է, այնտեղ էլ կլինի վերջը: Երջանիկ է նա ով կանգնած կլինի սկզբում, և նա կճանաչի ավարտը, և նա մահ չի ճաշակի...»
(«Апокрифы древних христиан», Москва, «Мысль», 1989 г. Ավետարան ըստ Թովմայի,պարբերություն 19, էջ 252):
  
    Հիշատակելով այլ մեկնիչներին ( Jean Doresse, Henri-Charles Puech և այլք) ՌՖ Գիտ. ակադեմիայի հեղինակները սույն պարբերության մեկնությունն առնչում են 55-րդ պարբերության հետ.  
   «Հիսուսն ասեց. Եթե ձեզ հարցնեն որտեղի՞ց եք դուք- պատասխանեք նրանց. «մենք եկել ենք լույսից, այնտեղից որտեղից լույսն է առաջացել ինքն իրենից: Նա... նրանց կերպարում է»: Եթե ձեզ ասեն. Ո՞վ եք դուք-պատասխանեք. «մենք նրա զավակներն են և կենդանի Հոր ընտրյալները»: Եթե ձեզ հարցնեն ինչպիսի՞նն է ձեր Հոր նշանը, ով ձեր մեջ է- ասեք նրանց. «Այդ շարժում է և հանգիստ»:

   Դժվար թե այս ամենից շատ բան և մասնավորապես 19-րդ պարբերությունը լուսաբանվի, ինչը չեն արել նաև նախորդ մեկնիչները: Մինչդեռ, այդ մեկնաբանվում է էիզմով և ամենայնի բանալի Է-ով: Եվ ահա թե ինչպե՞ս:  
  - Սկզբի և վերջի մեկտեղման պատկերացումը շատ ավելի վաղ է և տարածված տարբեր ավանդույթներում: Հայկ. ավանդույթներում այդ «Ծովից ծնվող և մայր մտնող ամենայնի» սկզբունքն է, կապված արեգակի և Վանա ծովի հետ, ապա նաև եգիպ. Րա արեգակնային աստծո և Իարու լճի հետ արևելյան երկնքում ( «Բուրգերի տեքստեր», տե՛ս. «Ծննդոց-Այա», էջ 446): Այնուհետև Բրահմայի «գիշերներ ու ցերեկներ» շրջանառության և ցիկլային «յուգաների» տարբերակը հինդուիզմում: Դաոսականության մեջ (Ք.ա. VI դ. )՝ մոտավորապես նույնը («...Դրանք բոլորն էլ վերադառնում են իրենց սկիզբը», «Հին Արևելքի պոեզիան», Երևան 1982, «Դաո Դէցզի», էջ 410):  Պլատոնականության և նեոպլատոնականության մեջ (Ք.ա. V-IV դդ և  Պլոտին՝ Ք.հ.  III դ. )՝ Առաջնամիակից լույսի-մտքի և ողջ կեցության արտազեղումները, որոնք ի վերջո վերստին միաձուլվելու են սկզբնաղբյուրին: Հովհաննու «Հայտնության» մեջ. «Ես եմ Ալֆան և ես եմ Օմեգան-ասում է Տէր Աստուածը- նա որ Է-ն է...» (իմա՝ սկիզբն ու վերջը: Գլուխ Ա-8): Ախտարքում՝ Ձուկ կենդանակերպը (սկիզբ և ավարտ), իսկ ժամանակակից տիեզերագիտության մեջ Եզակիությունը, ըստ էիզմի՝ գերԷությունն ու Տիեզերքի «բաբախող մոդելը» ( Մեծ Պայթյունից -Մեջ Կծկում շրջանառությամբ...):

   - Ինչ վերաբերում է 55-րդ պարբերությունում Հոր նշանի «Շարժում և հանգիստ» բնորոշմանը, ապա այդ ևս տարածված պատկերացում է, արծարծված Պլատոնի «Սոփեստ» և Պլուտարքոսի «Դելփյան Է-ի մասին» տրակտակներում (համատիեզերական 5 սկզբունք. Էություն, Ինքնություն, Տարբերակում, Շարժում և Հանգիստ: Տե՛ս. «Դելփյան E'i առեղծվածային տառի տարրալուծումը»: Ա. Վարպետյան, Երևան 2011, էջ 113): Նույնը դաոսիզմում. «Վերադարձ դեպի սկիզբ կոչվում է հանգիստ, իսկ հանգիստը կոչվում է վերադարձ դեպի Էությունը: Վերադարձը դեպի էություն-կոչվում է մշտականություն» (վերոնշյալ աղբյուրը, նույն էջում):   Այս ամենը աղերսվում են հայերեն ԷԱՆԱԼ հասկացության հետ, որը հայ առաքելական ավանդույթներում նշանակում է «ի բնէ լինել» և «Հոր նման դառնալ», համահունչ պլատոնյան eidos-նախագաղափար հասկացությանը ( իմա՝ էություն ), որից թե՛  idea-գաղափարը և թե՛  ideal-կատարելության տրիպարը (իմա՝ Հայր Աստծո, հայկ.՝ Էություն գերաստծո... ):
     Այստեղից էլ անմահության և հավերժության ակնկալիքները...

   Մեկ խոսքով, Թովմայի ավետարանը և մասնավորապես դիտարկված պարբերությունները ոչինչ նոր չեն ասում, պարզապես հերմետիկորեն կրկնում են համատարած հավատամքային պատկերացումներ: Իսկ հերմետիկ, զի ըստ հին քրմական ավանդույթների կրոնական խորհուրդները չէին մեկնաբանվում, այլորեն «մարգարիետները խոզերի առջև չնետելու» համար, իսկ իրականում՝ միստիցիզմի...   
   Մինչդեռ, արդի էիզմը մշակվել է տիեզերական, բնության և մարդկային իրականությունները էակներին գիտական հիմնավորմամբ հնարավորինս մատչելի մատուցելու նպատակով:
  Այդպես, Է-էիզմը՝ իմա Ամենայն Ստեղծի Տեսությունը (Երևան 1995 թ.) հավակնում է լինել ամենայնի բանալին: Արդյոք ընկալվում է թե ի՞նչ է այդ նշանակում...