Eutyun

   20-րդ դարի մտածող և մեծագույն ճարտարապետներից մեկի հասուն տարիքում այս մեկ համոզմունքին ծանոթ էինք գրականությունից: Սակայն, վերջերս, նրան նվիրված վավերագրական մի կինոնկարում, նրա իսկ արտաբերմամբ նույն խոսքը ցնցեց մեզ, որպես երբեմնի բացթողման ուշացած վերաբացահայտում: Նույնը թերևս շատերի համար: Առավել ևս էիզմի առնչությամբ:
    Իսկ ի՞նչ կապ...
    Անդրադառնանք, որ այդ ասում է ճարտարապետը, որի ստեղծագործությունները նյութական են, շոշափելի և համեմատաբար երկարակյաց, ինչպես պատմական հազարամյակային մեծագույն հուշարձանները: Այսուհանդերձ, վաղ թե ուշ՝ անցողիկ: Հիրավի մնում է դրանց մտապատկերն ու միտք-ինֆորմացիան, ինչպես հիշողությունները կամ նոոսֆերա-ներոլորտը Երկրի երբևէ անէացումից հետո և անգամ Սև խոռոչներում: Այս առումով Լը Կորբյուզիեի դիտարկումը կատարելապես ճշմարիտ է, թեև հավանաբար նրա ակնարկը այդքան խորն ու հեռու չի ենթադրվել:

   Սակայն, էիզմի հետ կա նաև այլ՝ ոչ պակաս խորիմաստ աղերս: Մինչև կառույցի իրականացումը նախ մշակվում է դրա աննյութական նախագիծը, իսկ մինչև նախագիծը՝ ծնվում է դրա էյդոս-նախագաղափարը, այսինքն՝ աղոտ մտահղացումը արարչագործական միգամածություններից: Այն՝ այսինքն դրա բուն էությունը, քիչ թե շատ երևակվում է նախ որպես վիրտուալ գաղափար-նախատիպ (այն էլ ոգեշնչման պահերին...), ապա որոշակիանում ու դառնում է նախագիծ և ի վերջո նյութականանումը արդեն որպես ռեալիստական կառույց: Այսուհանդերձ, ինչ-որ աղետով դրա ոչնչացումից հետո կարող է մնալ նախագիծը, դրա ոչնչացումից հետո՝ գաղափարը, ունակ նորից վերածնվելու որպես նախագիծ և կառույց: Նույնը նաև բոլոր ստեղծագործությունների պարագաներում:

   Այսու, մենք ունենք Տիեզերքի ու ամենայնի արարման և «բաբախող Տիեզերքի» մոդելային վարիացիա-տարբերակումներ: Եվ այդ նույնպես նախաստեղծ, «միգամածային» ու խորհրդավոր գերԷությունից, տիեզերագիտական արդի բնորոշմամբ ու եզրաբանությամբ՝ Եզակիություն կոչեցյալ վիճակից, որը ենթադրվում է լինել հագուրդ քվանտային վակուումի ինչ-ինչ էներգիաներով, ինչ-որ ինֆորմացիաներով , «երևակայական ժամանակով» և վիրտուալ գոյացություններով: Մեկ խոսքով, որպես «տիեզերական գեն»: Հավատամքային համաբանությամբ.
        «Ի սկզբանէ էր ԲԱՆԸ»... (իմա՝ Էությունը):

Եվ եթե դելփյան «Ճանաչիր ինքդ քեզ և Է՛ի» արձանագրությունը մարդկության ամենաիմաստուն խորհուրդն է, ապա էություն հասկացությունը՝ ամենախրթին: Ու թեև այն զուգորդվում է հուն. eidos-նախագաղափար և նախատիպ, լատ. essence-էություն, անտիկ. quintessence-հնգէություն կամ արդի «սև էներգիայի» հետ, վերջինիս պես մնում է կատարելապես անիմանալի, էիզմը իր խորին խորհրդի մեջ՝ նույնպես, մասամբ մատչելի արվեստագետներին կամ տրիտուր ընկալունակներին: Այն էլ հոգեկան «բարձր ռեժիմների» թե ոգեշունչ տրասն-հոգեվիճակների ժամանակ:
    Ահա, այս առումով էիզմի վերաբերյալ այդ կարևոր հիմնադրույթներից մեկը ավելի պատկերավոր դժվար թե մատուցվեր, անբացատրելի էություն հասկացության ինչությունը՝ նույնպես: Եվ մեծ մտածողն էլ, դժվար թե պատկերացներ թե ի՞նչ արտառոց միտք է հղացել, գալիք նոր մի աշխարհայացքի աղերսով, թեև էության փոխարեն գործածելով la pensée-միտք եզրը ( դրանք տարբեր բաներ են, ինչպես լոգոսն ու Բան-Էությունը ¹ ): Այն, ինչը այլ մեկ առիթով ձևակերպել էինք որպես.

«Հանճարեղ գործը դեռ կարելի է քիչ թե շատ ընկալել,
գերհանճարեղ գործը թե միտքը՝ ոչ անգամ հեղինակը»:

    Այդպես, էիզմի առանձին դրույթները ինտուիցիա-ներըմբռնմամբ արտահայտվել են շատերի մոտ, հիմնադրույթները՝ տարբեր ուսմունքների, իմաստասերների թե բնության ու գիտության դիտարկումներում (մենք այստեղ նման մի շարք օրինակներ ենք դիտարկել: Տե՛ս վերոնշյալ կամ կից ԷՈՒԹՅՈՒՆ-ԷԻԶՄ հղմամբ): Այնպես, ինչպես Բանական մարդու հատկանիշները սաղմնավորվել են տարբեր գոյաձևերի մոտ, ինչպես գալիք ուսմունքների առանձին գաղափարները կամ որևէ սարքի դետալները ամենատարբեր արտադրություններում, այդուհանդերձ սինթեզվելով-համադրվելով ի դեմս նոր մի սարքավորման:
   Այլ մեկ համաբանությամբ այնպես՝ ինչպես խորախորհուրդ գրքի ընթերցումը հասունության տարբեր տարիքներում, ամեն անգամ վերաբացահայտելով բովանդակական նորանոր շերտեր ու իմաստներ:
   Մասնավորապես այդ էր մեր պարագան Կորբյուզիեի արտահայտության վերաբերյալ, իսկ ընդհանրապես՝ մարդկության աշխարհաճանաչողությունը հազարամյակների ընթացքում: Կապիկները բանանը ցայսօր ուտում են առանց հաշվելու, նախամարդն ապրել է առանց բարձրագույն մաթեմատիկայի, Սոկրատեսը փիլիսոփայել ծանոթ չլինելով Ա. Էյնշտեյնի հարաբերականության տեսությանը, մարդկությունը գոյատևել առանց Կոպեռնիկոսի արևակենտրոն համակարգի իմացության: Սակայն, առանց այդ այսօր աստղաբանական հաշվարկներն ու տիեզերական թռիչքները կլինեին անհնար:

   Այդպես էլ այժմ, երբեմնի խորախորհուրդ կռահումների բուն էություններն ընկալելու համար հարկ է որոշակի «տեսողություն», տեսություն կամ տեսանկյուն ունենալ, նորից ինչպես մեր և էիզմի պարագայում: Այն սաղմնավորվել ու խմորվել է զուգահեռ մեր հասունացմանը և շնորհիվ մեր «գենետիկական ինֆորմացիաների»² , ինչպես ինքնարարվող ամենայն կամ սեփական կոշկի կապչաթելով ճահիճից ինքն իրեն վեր հանող մանչուկի երևակայական պարագայում:
   Եվ արդ, այն միշտ հին ու նոր, նույն սկզբունքով հավերժ վերանորոգվող էիզմի առաքելությունն է: Ըստ այդմ.

                      Տիեզերքը արարում է մեզ՝ մենք վերարարում ենք Տիեզերքը ³ ...