ՃԱՆԱՉԵԼ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ

Սկզբնաէջ

ԶՈՒԳԱՀԵՌ ՏԻԵԶԵՐՔ   09/12.2008թ.           Սիսիան քաղաքի մոտակայքում գտնվող մեգալիտյան այս կառույցը միշտ էլ հետաքրքրել է բոլորին, այդպես էլ մնալով առեղծվածային: Վերջին տասնամյակներում դրանով զբաղվել են հնագետ Խնկիկյանը, 1983թ.` աստղագետ Էլմա Պարսամյանը 2 (մեծամորյան աստղադիտարանի և Քարահունջի անդրանիկ հետազոտողը), իսկ 1994 թվականից` ռադիոֆիզիկոս Պ. Հերունին (մասնավորապես հայոց ծագումնաբանական ալիքի բերումով):         Այն իրենից ներկայացնում է 0,5-3 մ բարձրությամբ, մինչև 10 տ բազալտե 204 քարաբեկորներով կառուցապատված մի հնավայր, որոնք դրա կենտրոնում կազմում են 43-37 մ տրամագծով օվալաձև մի շրջան` երկայնական առանցքով ուղղված դեպի արևելք- արևմուտք: Որոշ քարաբեկորներ իբր կենդանանման են, իսկ 76-ը ունեն 5-6 սմ անցքեր (Նկ.1a-b), ուղղված երկնային մարմիններին ու համաստեղություններին, ինչն էլ հուշում է կառույցի աստղադիտական նշանակությունը, իսկ հետագա «քրիստոնեացման» խաչերը` երբեմնի հավատամքային բնույթն ու հեթանոսական ավանդույթների զորությունը (Նկ. 2): Նկ. 1:   Անցքավոր և իբր կենդանակերպ քարաբեկոր: Նկ. 2:   Հետքրիստոնեական խաչեր անցքավոր այլ մեկ քարեկոթողին, վստահաբար երբեմնի ավանդույթները չեզոքացնելու և յուրացնելու միտումով, ինչպես հեթանոսական մեհյանների, տոնակատարությունների կամ վիշապաքար-խաչքարերի պարագաներում:         Ըստ երկրային առանցքի շեղման, պրեցեսիայի օրենքի 1 և աստղամաթեմատիկական հաշվարկների, Քարահունջի աստղադիտարանը թվագրվում է Ք.ա. ≈5630 թ., այսինքն` բրիտանական հոմանիշ Ստոունհենջից ≈3000 տարի առաջ (Ք.ա. 2800-2100 թթ), բաբելոնյան աստղաբանական դպրոցից` ≈4000 տարի, իսկ մեծամորյան աստղադիտարանից` ≈3000 2: Հանգամանք, որը գալիս է հաստատելու Հայկ. լեռնաշխարհը կենդանաշրջանի ստեղծման բնօրրանը լինելու վաղուց ենթադրված տեսակետը, իսկ Քարահունջը` աշխարհի առայժմ հնագույն աստղադիտարանի վարկածը:         Ըստ Պ.Հերունու, այն իբր նվիրված է եղել հայոց արեգակնային ԱՐ աստվածությանը, ունեցել է դպրության Տիր աստծո հովանավորությունը, ծառայել նաև որպես «համալսարան», իսկ իր «Հայերն ու հին Հայաստանը», մենագրության մեջ (Երևան 2004 թ., 276 էջ ), հայ ազգին վերագրում է 40 000 ամյա վաղեմիություն 3...    1   Յուրաքանչյուր 72 տարին մեկ գարնանային գիշերահավասար կետի 1° տեղափոխումը արևելքից արևմուտք: Իր տեսանելի շարժմամբ Արեգակը այդ կետին վերադառնում է փոքր-ինչ շուտ` քան ավարտում է իր լրիվ պտույտը աստղային երկնքի նկատմամբ: Այստեղից էլ դրա հետ տոմարների անհամապատասխանությունն ու ժամանակի ընթացքում աստղերի հայտնությունը տարվա տարբեր ամիսներին:    2   Է. Պարսամյանի հաշվարկներով, Ք.ա. 2800-2600 թթ Մեծամորի աստղադիտարանից դիտվել է երկնքի ամենապայծառ աստղի` Սիրիուսի ծագումը, որը համապատասխանել է հայոց Նավասարդին, այսինքն` օգոստոսի 11-ին և հնագույն նոր տարվա սկզբին: Ըստ էության, Է. Պարսամյանը նաև Քարահունջի հիմնական բացահայտողն ու հետազոտողն է, թեև ամենաքիչն է հիշատակվում...    3   Հատորի առաջին բաժինը նվիրված է Քարահունջի աստղադիտարանին, երկրորդը` հայոց այբուբենին, երրորդը` հայոց ծագումնաբանությանը: Վերջին երկու պարագաները խիստ տարակուսելի են, այբուբենը` առանց գրաբանական հիմնավորումների ու այն էլ լուսահոգի Սուրեն Պետրոսյանի ժայռապատկերներից հավաքագրած հիմունքներով, իսկ հայոց ծագումնաբանությունը` տարբեր թեզերի ու վարկածների:         Որքան էլ համոզիչ ու շահեկան են Քարահունջի վերաբերյալ աստղագիտական դիտարկումները (դեռևս 1999-2000 թթ, մենք դրանց անդրադարձել ենք «ԾՆՆԴՈՑ ԱՅԱ» մենագրության 620-622 էջերում,), նույնքան էլ տարակուսելի են որոշ հանգամանքներ: Նախ, եթե երկնային մարմինների շարժումն ու միմյանց նկատմամբ կոորդինատային հարաբերակցությունը կարելի է հաշվել բավականին ճշգրտությամբ, ապա նույնը չէ դրանց նկատմամբ քարաբեկորների պարագան (բացի համեմատաբար կայուն և ակնհայտ լուսնից ու արեգակից ), որոնք 7500 տարիների ընթացքում վստահաբար տեղաշարժվել են լեռնային սահանքների, երկրաշարժերի, թե երկրաբանական նստվածքների հետևանքով: Երկրորդ. դրանց իբր կենդանանման կերպարանքները (խոյ, արծիվ, արջ ևն)` նույնպես վստահելի չեն, ինչպես երևակայորեն ամպերի նմանեցումը այս կամ այն գոյացությունների հետ:         Երրորդ, հայոց Ար և Տիր աստվածությունները պատկանում են հեթանոսական համեմատաբար միջին ու վերջին շրջանների դիցարաններին, և ոչ մի հիմք չկա նրանց առնչելու Քարահունջի աստղադիտարանի հետ, թեկուզ այդժամ արևի պաշտամունքը լուսնապաշտությունից հետո արդեն թափառքի մեջ էր, բայց ոչ անպատճառ Ար դիցանվամբ: Արեգակն ու արեգակնային աստվածներն ունեցել են նաև շատ այլ անվանումներ, ինչպես` հաթ. Estan, խեթ. Istanus (հայ. աստված դիցանվան հոմանիշը), հնխ. *t’ieu-, լուվիտ. Tiuat (հայ. հոմանիշը` դի-դիք, բայց նաև թև և արիական deva-դև...), հհնդկ. Suryah-Սուրիա (հայ. հոմանիշը` հուր, ռուս. Xorc-արևաստված: Հմմտ. Հուրիա-Սուրիա-Սիրիա-Շամ և Շամաշ), հանգլ. sunne (հայ. հոմանիշը` սուն-սան), լատ. sol-Solaris (հայ. հոմանիշը` հոլ-հող հակադարձմամբ...) ևն, որոնք բոլորն էլ կարող էին լինել Քարահունջի նվիրական թեկնածուները, եթե այն հիրավի նվիրվել է արեգակնային աստվածության:         Չորրորդ, հայոց 40 000 ամյա վաղեմիությունը կատարյալ անհեթեթությունը է, ինչը ստվերում է կառույցի աստղաբանական արժեվորումը, իսկ հայերիս դնում անլուրջ իրավիճակում: Զի այդ համարյա Homo sapiens-ի տարիքն է, երբ էթնոսների մասին խոսք լինել չի կարող (հավանաբար հարգելի ակադեմիկոսը ցանկացել է հայոց վաղեմիության ռեկորդ սահմանել, ինչպես մինչ այդ եղել են իբր 17500, 30000 և այլ մերկապարանոց «հաշվարկումներ»...):         Եվ վերջապես հինգերորդ ու ամենակարևորը. չկա որևէ գիտական ու անվիճելի փաստ, որ Քարահունջը կառուցել են հենց հայերը կամ թեկուզ նախահայերը: Ի վերջո այդժամ հնդեվրոպական հանրույթը արդեն կազմավորվել ու գտնվում է տրոհման գործընթացում: Այս առումով, Քարահունջի հեղինակները կարող էին լինել հնդեվրոպական ծավալուն լեզվաընտանիքի ցանկացած անդամ, որոնք աստղաբանական այդ ավանդույթները համասփռեցին ամենուր (Ստոունհենջ,Նկ. 3a-b, Նյու Գրենջ-Իռլանդիա, Քալենիշ-Շոտլանդիա, Կառնակ` Ֆրանսիա, ևն): Նկ.3: a) Բրիտանական Ստուոնհենջ աստղադիտարանը (Ք.ա. 2800-2100 թթ):   3b). Արևապաշտական ժամանակակից ծես Ստոունհենջ սրբավայրում: Նշենք, որ հայկական շուրջպարը նույնպես արևապաշտական ծագում ունի, «թարս պարն» ու «դուզ պարը»` աջ և ձախ պտտվող սվաստիկաների մոռացված բովանդակությունը, իսկ «պար» եզրը` երբեմնի «շրջան» իմաստը (նաև` լեռնաշղթա), աղերեսվելով շում. bar և’ շրջան, և’ արև հասկացությունների հետ (հմմտ. հայ. բար-պտուղ, բարիք և բերք):    Նկ. 4: a). Գյոբեկլի թեփե հնագույն հուշարձանի շրջանաձև սրբարաններից մեկը` սրբատաշ քարեկոթողներով:   4b). Գյոբեկլի թեփեի այլ սրբարաններ (վերակազմություն, Ք.ա. 10 –րդ հզ...): Այնպես որ, Քարահունջը բնավ էլ հնագույնը չէ...         Մինչդեռ, այդ հուշարձանի էթնիկական պատկանելությունը քիչ թե շատ հիմնավորելու համար հարկ է այն դիտարկել մշակութային ընդհանուր համայնապատկերում, ինչպես որևէ անձի անձնագիր ամրագրելու համար, քաղաքացիական տվյալներից բացի (անուն-ազգանուն, ծնողներ, ծննդավայր, տարեթիվ, լուսանկար, հասակ ու կշիռ, ազգություն, ստորագրություն ևն) այսօր պահանջվում են նաև կենսաբանական և օպտիկական տվյալներ (ապագայում` նույնիսկ ԴՆԹ-ի…): Այդպես, հնդեվրոպաբանության մեջ լեզվաբանական տվյալներից բացի, ավելի ու ավելի օգտագործվում են հարակից ասպարեզները (հնագիտություն, բուսակենդանական աշխարհ, դիցաբանություն, ազգագրություն, մարդաբանություն ևն), իսկ առավելաբար` սեմանտիկա-իմաստաբանությունը: Այն, ինչը հնարավորինս նկատի է առնված ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ տեսության մեջ, որը շարունակաբար լրացվում ու ճշգրտվում է նորանոր բացահայտումներով, ինչպես գիտական ամեն մի արմատական տեսություն 4:    4   Շուրջ 1000 էջանոց այդ մենագրությունը (տե'ս` Ա.Վարպետյանի գրքերը) նվիրված է Հայկ. լեռնաշխարհում հայոց և համամարդկային քաղաքակրթության 12000-ամյա ծագումնաբանությանը, որտեղ մինչև Գյոբեկլի թեփեի հնագիտական պեղումների առաջին արդյունքների հրապարակումը, տարբեր տվյալների համադրմամբ, Հայկ. լեռնաշխարհը հայտարարվում էր «նեոլիթյան հեղափոխության» միակենտրոն օջախը ( ի հակադրություն արևելագիտության մեջ մինչ այդ ընդունված բազմակենտրոն և ոչ այդտեղ տեղակայման պաշտոնական տեսության), և հայոց ու համամարդկային քաղաքակրթության բնօրրանը:         Այսուհանդերձ, եթե 12000-ամյա Գյոբեկլի թեփե հնավայրի բացահայտումը եկավ հաստատելու այդ տեսությունը` Հայկ. լեռնաշխարհը նեոլիթյան միակենտրոն օջախը և համամարդկային քաղաքակրթության բնօրրանը լինելու դրույթներով, ապա այն դեռ չէր հիմնավորում այդժամ նախահայերի առկայությունը տվյալ աշխարհամասում, իսկ հնավայրի էթնիկական պատկանելությունը դեռ հարկ է ապացուցել ( ըստ առայժմ ընդունված տեսակետի, այն իբր կառուցել են անհայտ քոչվորներ...):         Մինչդեռ, նույն սկզբունքով, խիստ համապարփակ հետազոտությունները հիրավի ընդունակ են տալու որևէ հուշարձանի «հեղինակային վկայականը», և անգամ սուպերէթնիկան հանրույթում կամ հնդեվրոպական լեզվաընտանիքում բավականին ճշգրտությամբ բացահայտել այս կամ այն ազգույթի «օնտոգենեզը» (գոյաձևի էվոլյուցիան մեկ կյանքի ընթացքում) հանուր «ֆիլոգենեզում» (նույնը` տվյալ գոյաձևերի ողջ գոյության), նրա հոգևոր ներդրումը հանուր մշակույթի կամ համամարդկային քաղաքակրթության մեջ: Համաբանորեն այնպես, ինչպես` ըստ չինական ասեղնաբուժության, այս կամ այն օրգաններն ունեն իրենց համապատասխան նյարդային հանգույցները, կամ գլխուղեղում նյարդային համակարգի որոշ թելիկները` իրենց կենտրոնները: Այլ մեկ համաբանությամբ` արյունատար անոթների համակարգում ուրվագծել մարդկային սիրտը սնուցող «աջ պսակաձև զարկերակը»: Բայց այդ բոլորովին այլ նյութ է, այլ ասպարեզ և հետազոտական բոլորովին այլ սկզբունք:         Ցավոք, Քարահունջի «անձնագիրը» զուրկ է այս բոլորից և սոսկ աստղաբանական առումով մնում է հայագիտական «խաչբառի» միայն մեկ հանգույցը կամ գլուխկոտրուկ puzzle-ի ընդամենը մեկ տարրը` թեկուզ շատ կարևոր, որն այդպես առանձին դեռ կարող է շատ խորացվել: Եվ անգամ որպես այդպիսինը, այն անհրաժեշտություն ունի առավել դիտարկվելու հարակից ու դեռ առավել վաղ կառույցների համայնապատկերում և հարաբերակցություններում, ինչպիսինը օրինակ Քարահունջից ամբողջ մի 4000-ամյա վաղեմիություն ունեցող Գյոբեկլի թեփե (Նկ. 4a-b, Ք.ա.10-հզ), Karahantepe, Sefertepe, Hamzantepe և նման հուշարձանների համախումբն է` մինչև կենդանաշրջանի վերջնական խմբագրումը:         Նույն սկզբունքով, Քարահունջի նկատմամբ արդի բուռն հետաքրքրությունը հարկ է դիտարկել հայոց և համամարդկային քաղաքակրթության ծագումնաբանության ենթատեքստում, որը վերստին թափ էր առել անցյալ դարի երկրորդ կեսին Մեծամոր հնավայրի բացահայտմամբ, վերջին տասնամյակներում` հնդեվրոպաբանության բուռն աշխուժացմամբ, հայ իրականության մեջ մի քանի երախտավորների խորհրդային «հայագիտության» դեմ ըմբոստացմամբ ( Մ.Գավուքչյան, Ռ.Իշխանյան, Բ.Ուլուբաբյան, Լ.Շահինյան և այլք) և իհարկե, նաև ԷՈՒԹՅՈՒՆ Ազգային Իմաստության Տաճարի արմատական բացահայտումներով, ինչը էլ բորբոքեց «Հայկ. լեռնաշխարհը որպես համամարդկային քաղաքակրթության բնօրրան» ծավալվող ալիքը, գիտական այդքան հետազոտություններ, ինտերնետային կայքերում և ֆորում-բանավեճերում բուռն արծարծումներ` ավա~ղ, նույնքան թերհասկացություններով, արժեզրկումներով ու սպեկուլացիաներով:         Սակայն, ի տարբերություն այլոց, ԷՈՒԹՅԱՆ համար այն նժդեհյան այդքան անհրաժեշտ լոկ ինքնաճանաչումը չէ, ո’չ էլ հոգեցունց բացահայտումների ու ազգային սնապարծության պարագա` այլ ԷՈՒԹՅԱՆ ոգե-գաղափարական համակարգի մեկ հիմնաքարը (տե'ս` ԷՈԳՀ), իսկ շատ ավելի կարևոր. հայոց կորուսյալ իմաստության վերաբացահայտումն ու վերաիմաստավորումը, որպես ինքնության, գոնե հոգևոր անկախության, կայացման ու հարատևման անշրջանցելի հրամայական:         Այս բոլոր առումներով ԷՈՒԹՈՒՆԸ դեռ շատ հեռու է ասելու իր վերջին, վստահաբար ամենակարևոր խոսքերը: Մինչ այդ, անհրաժեշտ է, որ կեցական հանուր զանգվածում ստեղծվի ոգե-գաղափարական «կրող հիմք» ( կամ «սիրտը սնուցող աջ պսակաձև զարկերակ»...), որպեսզի ներկայացվող դրույթները չհալվեն ու չջրիկանան նորելուկ ձյան փաթիլների պես, չաղավաղվեն, չշեղվեն կամ չշահարկվեն հենց հայոց դեմ` «կրակը կրակով մարելու» սկզբունքով: Իսկ ընդդեմ այդ, «կրող հիմքը» պետք է զինվի ու հասունանա հզոր ներաշխարհով, բանականությամբ և սեփական աշխարհայացքով !!!:         Այդ է բոլոր գոյաձևերի ու մասնավորապես հոմինիդների մեջ Homo sapiens sapiens-ի առավելությունը, կայացման ու հարատևման նախապայմանը, ինչպես նաև ցանկացած հասարակությունում: Երիցս առավել` «գլոբալիզացման» պայմաններում:   Ալեքսանդր Արորդի ՎԱՐՊԵՏՅԱՆ Մարսել, 5 դեկտեմբերի 2008 թ.          Հ.Գ.  Սույն ակնարկը ավարտված էր, երբ հաջորդ օրը լրատվամիջոցները հաղորդեցին Պ. Հերունու մահը: Մեզ մնում է ցավակցություն հայտնել նրա ընտանիքին ու բարեկամներին: Վասն հանուր ապաքինման, թող ավելին անի նա` ով կարող է: Գործը նոր է թափառք առնում: