| |
FB սոցցանցում էրուդիտ մի տիկին բոլորիս առաջադրանք էր տալիս
հանդես գալ հստակ գաղափարներով, թե գաղափարական ի՞նչ ներմուծությամբ կարող
ենք գրավել աշխարհի ուշադրությունը և հարգանքը: Այդ տեղի տվեց երկար մի
դատարկախոսության և կանգ առավ մեր մեկ միջամտությամբ՝ Է-Էություն-էիզմի
ուսմունքի
հիշեցումով: Հաջորդեց քար լռություն... (
https://www.facebook.com/noushik.mikayelian/posts/10213813638628876
):
Այս ամենը ևս մի անգամ ապացուցեց թե որքա՜ն սնանկ է հայոց արդի
միտքը, որքա՜ն արհամարված են Էություն
Ազգային Իմաստության Տաճարի (ԱԻՏ) տասնամյակների աննախադեպ ձեռքբերումները և որքա՜ն
անհասանելի են դրանց անգամ սոսկ հիմնադրույթները, նույնիսկ արդի բարձրագույն
ուղեղներին: Իսկ աներևակայելի արտառոցը՝ որ ըստ ԱԱԾ-ի այն
համարվում է «նացիոնալ-ֆաշիստական» գաղափարաբանություն, որի համար վտարված
ենք Հայաստանից, որպես «ՀՀ
պետանվտանգության լուրջ սպառնալիք»...
Մինչդեռ, բազմիցս ու տարբեր
առիթներով ջանացել ենք ներկայացնել էիզմ-Էության համամարդկային նախատիպերն ու
հոլովումները ամենատարբեր մշակույթներում և նշանակալից քաղաքակրթություններում,
սկսյալ շումերական, եգիպտական, անտիկ, հին հնդկական, չինական, դասական և այլ
կրոնափիլիսոփայական բոլոր համակարգերից, մինչև 20-րդ դ. «էյդետիկան» ( Է. Հուսեռլ):
Այդ առավել համակարգված ներկայացրել ենք «Դելփյան E'i առեղծվածային տառի
տարրալուծումը» (անգլ.-հայերեն, մաս I, Երևան 2011), և «Այն՝ ինչ չգիտեր Պլատոնը»
(անգլ.-հայերեն, մաս II, Երևան 2013) հետազոտություններով ( ծանոթությունը. www.eutyun.org/S/E/AZGABANAKAN/Delphic%20E'i.htm
):
Կից միայն մեկ քանի օրինակ.
- «Եվ որ մի
էությունը
մշտնջենական է ու բոլորի գոյացման պատճառը, դա հաստատում են նաև բազմաստվածության
պաշտամունքներ հորինողները, պատճառաբանելով այսպես.-Մենք (ասում են նրանք), քանի որ
անկարող ենք մոտենալու բոլորի պատճառին` Է-ին, գոյին, մշտնջենականին ու
անմատչելիին, այդ պատճառով ուրիշ ավելի ցածր բաների միջոցով ենք նրան պաշտամունք
մատուցում» (Եզնիկ կողբացի. «Եղծ աղանդոց», Երևան
1970, էջ 36 ):
Եվ այս Սիպինոզայի
causa sui -ինքնապատճառից մոտ 1500 տարի առաջ... Ավելի վաղ՝ Պլատոնի eidos-նախագաղափարը
կամ «ինքնին գաղափարը», ավելի ուշ՝ Կանտի «ինքնին իրը», Շոպենհաուերի՝ «ինքնին
կամքը» ևն:
- Միջագետքային ՄԵ էություն-զորությունների և
«ճակատագրի տախտակների» տիրակալ, քաղաքակրթություններ տարածող, իմաստության
Էա-Հայա ծովաստվածը, ապա բաբելական Մարդուկ գերաստծո հայրն
ու խորհրդատուն:
| |
«...Օ՜ Շումեր՛ Մեծ Լեռ,
երկիր Տիեզերքի...
Նա, որ էություններ է բաշխում բոլոր ժողովուրդներին,
Քո հզոր Էությունները անմատչելի են,
Քո խորությունները անհասանելի...»: |
|
| («История начинается в Шумере»-«Պատմությունը
սկսվում է Շումերում», Ս.Ն. Կրամեր, Москва 1991, «Էնկին և
Տիեզերքը» պոեմից): Իմաստության Էա-Հայա ծովաստվածը տարածված էր
ողջ Առաջավոր Ասիայում, սակայն այն Միջագետք բերեց Սարգոն Հինը՝
մթա ≈2334-2279 թթ,
Հայաստան կատարած իր արշավանքից հետո, մի քանի այլ աստվածների հետ
փոխարինելով շումեր. Էնկի երկրաստծոն:
|
| |
- Նրա
արմատները վերևում են,
ճյուղերը` ներքևում,
այդպիսինն է հին
թզենու ծառը:
Իրոք նա
մաքուր է: Նա Բրահման է:
…Նրա վրա են
հանգչում աշխարհները:
Աշխարհն ու
գոյությունը ծնվել են նրանից,
և շարժվում
են նրա մեջ…
…Ինչպե՞ս
կարելի է ընկալել նրան,
խոսքով,
մտքով և տեսողությամբ,
ինչպե՞ս
կարել է ընկալել այլ կերպ`
քան այս
բառերով – « Նա է’, նա կա’»:
Կարելի է
նրան ընկալել երկակիորեն-
իբրև գոյություն և իբրև նրա
Ճշմարիտ ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ....»: |
|
(
Ուպանիշադներ, «Բրահմանի ճանաչումը», մթա 6>3-րդ դդ, նախատիպերը`
վեդաներում, մթա 2-րդ հզ:
Ուշադրություն թզենու
ծառատեսակի,
«Նա է’, նա կա’» և Յահվեի «Ես նա եմ, որ
Է-ն» զուգահեռների միջև…):
-
«Աշխարհում մեծ է բազմազանությունը, բայց նրանք բոլորն էլ
վերադառնում են դեպի իրենց սկիզբը: Վերադարձը դեպի սկիզբը-կոչվում
է հանգիստ, իսկ հանգիստը կոչվում է վերադարձ դեպի ԷՈՒԹՅՈՒՆ:
Վերադարձը դեպի էություն-կոչվում է մշտականություն...»
(«ԴԱՈ ԴԵ ՑԶԻՆ»,
պարբ.. 16 ):
Հմմտ. սոֆիստների 5 հիմնական սկզբունքները.- «Այն որ
Է,
Մեկը և Մյուսը, չորրորդը՝ շարժումը, հինգերորդը՝ հանգիստը»
(Պլուտարքոս. «Դելփյան E'i -ի մասին»: Տե՛ս.
«Դելփյան E՛i առեղծվածային տառի տարրալուծումը», Ա.Վ., Երևան
2011թ., էջ 113 ):
-
«Եվ քանզի իմաստությունը բնորոշվել
է որպես սկզբնապատճառի և ճանաչման առավել արժանի գիտանք, ուրեմն
իմաստությունը հարկ է ընդունել որպես ԷՈՒԹՅԱՆ գիտություն»
(Արիստոտել, «Մետաֆիզիկա», Գիրք 3, գլուխ
2):
- «Ի սկզբնե էր Բանը...» ( Ավետարան
ըստ Հովհաննու, գլուխ Ա:1): Հուն. Լոգոսը, հայ.
Էությունը:
Է-Էությունը որպես Աստված մի քանի անգամ հիշատակվում է Հովհաննու
«Հայտնության» մեջ.
«Ես եմ Ալֆան եւ ես եմ Օմեղան, ( իմա՝
սկիզբն ու վերջը...Լ.Մ.)- ասում է Տէր
Աստուածը, նա, որ Է-ն եւ որ է եւ
որ գալու է.
Ամենակալը» ( «Քրիստոսի Գալստյան տեսիլքը», գլուխ Ա: 8-9 ):
| |
Ինքնագո
Է-ի անունն աստված է,
Որ Էության մեջ անհաս միշտ նույնն է,
Նույն է նա իր հետ, նույն է և
միակ,
Մեկն Էությունից, նորից նույն թվում,
Թիվ որ եզակի` եռակի է փառք…
(Նարեկացի, «Հարություն» - «Տաղեր»): |
|
| |
-
Երկրպագելով Էությունն անհայտ,
Սրբերն ու մարտիրոսները վես,
Ակնածում են հոգեկեզ
Եռանկյունին խորհրդավոր...
(Վ. Հյուգո, թարգ.՝ մերը,
«Էություն», Երևան 1985, էջ 595): |
|
- Ըստ համեմատական էզոթերիզմի. «Մարդ-միկրոկոսմոսը, իր եռահարկ կառույցով ( ոգի, հոգի, մարմին ), մակրո-կոսմոսի
արտացոլանքն է, Աստծո մեկ մանրամասնիկը: Աստված՝ Բացարձակ Ոգի,
որն էլ իր բնույթով Հայր, Մայր և Որդին է, այսինքն՝
Էություն, սուբստանց և կյանք»
( Essence, susbtance et vie. Edouard Schuré «Les Grands
Inities», Paris 1921, ներածական էջ XX, ռուս. «Великие
Посвященные», Москва 1914 և1990 ):
- «Էության
սկզբունքը հանդիպում ենք հոգևոր մի շարք ավանդույթներում, ինչպես
սուֆիզմում և բուդդիզմի որոշ դպրոցներում, թեև «էություն»
եզրը օգտագործվում է ոչ միշտ» (ամերիկյան էզոթերիկ
A.H.Almaas, «ESSENCE», USA-1998, էջ X ):
-
«Ամէն ջանք ընդունայն պիտի ըլլայ զԱստուած
բացատրելու, բավական է ըսել Է...»:
(
ֆրանս. գրող և բանաստեղծ Շատոբրիա, Դ. Վարուժան. «Է
տառը մեր այբբէնարանին մէջ», «Էություն» հանդես, Երևան 1992, էջ 6):
-
Արիստոտելյան կատեգորիաները ըստ էության
Էություն
և երևույթ հիմնական կատեգորիաների ստորոգություններն են, ինչպես.
| |
Էություն
և երևույթ
սուբստանց և ատրիբուտ
վերացական և որոշակի
գիտակցություն և մատերիա
բովանդակություն և ձև
պատճառ և հետևանք
եզակի և հոգնակի
որակ և քանակ...
Եվ այլն: |
|
(Դավիթ
Անհաղթ, «Մեկնութիւն
«Ստորոգութեանցն» Արիստոտէլի»,
«Հայտնություն», Ա.Վ.,Երևան 2006, էջ 87): |
| -
Ըստ Հեգելի և այլոց, բնությունը և՛
երևույթ է և՛
էություն: Սակայն դրանք չեն նույնանում. «...
հակառակ
դեպքում ամեն մի գիտություն ավելորդ կլիներ» ( Կ. Մարքս,
«Էություն», Երևան 1985, էջ 554): Իսկ ընդհանրապես.
«օրենքն ու օրինաչափությունները դիտվում են որպես
երևույթների տակ ընկած էություններ» («Փիլիսոփայական
բառարան», Երևան 1975, հոդված «Օրենք»): |
Այսքանը միայն Է-Էություն
աստվածության և հասկացության ամենատարբեր հոլովումների ընդամենը մեկ
փոքրիկ մասն է
(փոքր-ինչ ավելին տե՛ս.
www.eutyun.org/S/EUTYUN-EIZM/Eutyun-eizm.htm ): Եվ որքան էլ համասփռված այլազան
մշակույթներում, այն պահպանվել է միայն հայերենում և անգամ
հայ առաքելական եկեղեցում որպես Քրիստոսի Հայր Աստված:
Մենք էլ չենք խոսում բազմաթիվ լեզուներում հայ. «է»
էական բայի հոլովումների մասին, ինչը մնում է անտեսված
անգամ հեղինակավոր լեզվաբանների կողմից: Մինչդեռ, այդ
հավակնում է արմատապես վերանայել ողջ լեզվագիտությունը (
տե՛ս. «Ծննդոց ԱՅԱ», Ա.Վ., Երևան 2000/2003 թթ, էջ
134-135):
Եվ այս ամենն ու դեռ շատ ավելին հայոց
անգամ բարձր մտավորականության թե էրուդիտ շրջանակների
համար մնաց անմատչելի: Ուրեմն, նրանցից մեծ ակնկալիքները
հնարավոր չէ ունենալ...
Այս մի քանի փաստերը ապացուցում են, թե
հազարամյակների ընթացքում որքա՜ն է նվաղել ու մթագնել հայ
միտքը անգամ սեփական նախնյաց իմաստությունը ոչ միայն
մոռանալու, այլև՝ հիշեցնելուց հետո
չըմբռնելու համար:
Նախաբանում բերված ետմահու ծննդյան թե
վերածննդյան հանգամանքը վերաբերում է ոչ միայն անհատներին,
այլև՝ ամբողջ ժողովուրդներին ու
մշակույթներին: Դրա վկայությունն են վերջին դարաշրջանում
բացահայտված Գյոբեկլի թեփեի, շումերական,
եգիպտական թե այլ երբեմնի հանգած ու վերաբացահայտված
քաղաքակրթությունները, իսկ «կենդանի դիակների
պարագաներում՝ ասորիները, արիական
ծագմամբ արդի գնչուները, հնդամերիկացիները և իհարկե աննկատ
մարվող ու անհետացող հայերը:
Մինչդեռ, հիշատակված հակիրճ մեջբերումները
վերաբերում են համամարդկային ճանաչողության մեջ ներծծված
երբեմնի իմաստությանը, որի բացահայտումը ինքնին մեծ նպաստ
է ողջ մարդկային քաղաքակրթությանը, այդու էլ ինքնին
առաքելություն՝ արժանի գնահատման ու հարգանքի: Սակայն, կա
շատ ավելին, այդ ամենի ընդհանրացմամբ ու վերացարկմամբ նոր
մի աշխարհայացքի արարումն ու համասփռումը, ի նպաստ ողջ
մարդկության հոգևոր էվոլյուցիայի և գալիք ակնկալիքների...
Եվ անգամ այսքանը անմատչելի է լինելու հայ հասարակությանն ու ազգային
«ջոջերին», էլ չխոսելով գրոց-բրոց միջակությունների մասին,
բացի... ճարպիկ բանագողերից: Նրանք, ինչպես հմուտ
գերեզմանագողերը, ավելի շուտ են կռահում ու հայտնաբերում
թաղված գանձերը, քան՝ «պրոֆեսիոնալ» հնագետները...
Իսկ եթե հայ ժողովուրդը ըստ նորօրյա վերաիմաստավորված,
տիեզերագիտորեն հիմնավորված ու համամարդկայնորեն
համակարգված
էիզմի այլևս անընդունակ է
վերակենդանացման, կայացման ու հարատևման, ապա այդ մշակութային ժառանգությունն
ու արդիականացած աշխարհայացքը ունակ են նախնյաց
վաստակ վերածնելու ոչ պակաս արժեքավոր, քան՝
վերոնշյալ «ետմահու»
քաղաքակրթությունները և շատ առավել, քան՝ ժամանակակից
սպորտի, արվեստի թե գիտական անհատապես՝ թեկուզ հանճարեղ փայլատակումները: Եվ այդ վասն
համամարդկային արարչագործության հարստացման ու իր
առաքելության, ինչպես արդեն մեկ անգամ եղել է
հազարամյակներ առաջ, առանց տնտեսական հզորության, ռազմական
արշավանքների թե հզոր տիրապետության: Այսինքն՝ սոսկ
ոգեգաղափարական ճշմարտացիությամբ: Այնպես, ինչպես
հավատամքային թե գաղափարական ամենատարբեր համակարգերն են
համասփռվում ըստ ժամանակի պահանջների: Երկիցս առավել, որ
Է-Էություն
հասկացությունը միշտ էլ եղել է մարդկային
որոնումների թիրախում, այն արդեն նստած է բոլոր
մշակույթներում, իսկ դրա գիտա-տիեզերաբական
արդիականացումը՝ ի դեմս էիզմի, ժամանակի պահանջն է ու
մարդկության ապագան: Երիցս առավել, որ երբեմնի իմաստությունները արդ վերաբացահայտվում
են, գտնում իրենց գիտական հիմնավորումները, իսկ ապագա
քաղաքակրթությունը և ոգեղինացումը ենթադրվում է անցյալ ու
ներկա, արևելյան և արևմտյան մշակութների համադրմամբ (այս
մասին մեր դեռևս անտիպ «Ձեր գլխուղեղը» նեյրոբիոլոգիական
տրակտատով... ):
Եվ բազմիցս առավել, որ ամբողջովին
սպառված հայ էթնոսը որևէ այլընտրանք չունի, ո՛չ տարածական,
ո՛չ վիճակագրական, ո՛չ տնտեսական թե ռազմաքաղաքական
պոտենցիալ, և ի վերջո ո՛չ էլ կայացման ու հարատևման որևէ
հեռանկար:
Մինչդեռ, միմիայն նշյալ սկզբունքով ու պայմանով կարող էր երրորդ հազարամյակը մերը լինել
!!!
Ուստի, թեկուզ այս ևս մնա «ձայն
բարբառոյ անապատի», մենք պատգամում ենք այս մեկ առաջադրանքը
գոնե գալիք սերունդներին: Այդ նրանց կայացման մեն-միակ
գրավականն է, միաժամանակ հարատևման երաշխիքը: Զի, թեև.
| |
ԿԱՅԱՑՈՒՄՆ ԻՆՔՆԻՆ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆ Է,
ՍԱԿԱՅՆ ԿԱՅԱՆՈՒՄ ԵՆ ՈՐԵՎԷ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅԱՄԲ... |
|
|
«Արփիական»/«Արևորդյաց պարը»
էպիկական քնարերգության մեջ (Մարսել 1985 թ.) կրակներից
վերածնված Վահագնիկը Սևանի ափին գտնում է մամռակալած մի սափոր
խորհրդավոր մագաղաթով: Վրան՝ համամարդկային իմաստության
տարբեր նշանագրերով անհասկանալի գրություններ ու
պատկերագրեր: Գերլարված ջանքերից հետո մանչուկին հաջողվում
է ի վերջո վերծանել այդ և հինավուրց մագաղաթին հանձնելով
հայատառ ինչ-որ մի գրություն այն վերադարձնում է
«տիեզերածովին»: Քիչ հեռու, Այրիվանքի տապանաքարերին նստած
կույր ու ծերունի Ժամանակը բազմիմաստ ժպտում և քարեղեն
ճատրակախաղին հավելում Ձիու ինչ-որ քայլ...
(կից գծանկարները, դրանք՝ Հեղինակի ): Տե՛ս.
www.eutyun.org/S/EUTYUN-EIZM/Intuiçia%20%2011.06.%202014.htm
Այդ, մեր «Ազգ և նոր հազարամյակ»
քառահատոր նախածրագրի վերջին՝ «Ձիու քայլ» հատորի խորագիրն
է... «Արփիականի» մի շարք դրվագներ զարմանալիորեն
իրականացան: Ամենայն հավանականությամբ կիրականանա նաև այս
տեսլականը, հազարամյակային նախածրագրի երկու անտիպ
հատորներն ու մի քանի ձեռագրերը
կվերադարձվեն անհայտին: Այնպես՝ ինչպես արժանավոր
հետնորդների բացակայությամբ մեզ չեն հասել երբեմնի քանի՜
իմաստախոսություններ: Գալիք սերունդներս համառորեն ջանում
ենք վերաբացահայտել այդ: Նույնը՝ հաջորդ մեր
սերունդների պարագաներում: Զի, ըստ Յ.
Վ. Գյոթեի մեկ պատգամի.
«Այն` ինչ ժառանգել են ձեր նախնիք, հարկ է այլորեն
վաստակեք ինքներդ:
Հակառակ դեպքում այն երբեք ձերը չի լինի»...
Ալեքսանդր Վարպետյան Մարսել 07 դեկտեմբեր 2017 թ.
|
|
|
|
