ՃԱՆԱՉԵԼ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ
  Սկզբնաէջ      
  
ԶՈՒԳԱՀԵՌ ՏԻԵԶԵՐՔ                                                                                       
11/06.2015թ.                                                                                    
                                                             ՀՈԲԵԼՅԱՆԱԿԱՆ

ՎԵՐՍՏԻՆ ԱՐԻՆԵՐԻ ԵՎ ԱՐԻԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

                
   
                                                                                      «Թուզը թզին նայլով հասունանում է... խանդից»:
    
   Վերջերս վերստին շատ է խոսվում արիների և արիականության մասին, հատկապես քաղաքական նկատառումներով և ռուսական իրականությունում: Ըստ այդմ, ողջ Արևմուտքը հուդայական է, իսկ իբր արիական՝ միայն սլավոնական ճյուղը ... Եվ այս ամենը, հասկանալի է, զուտ նացիոնալիստական նկրտումներով, այն էլ պետական բարձրագույն մակարդակով 1 :
 
    Դրա մեկ օրինակն են սվաստիկայի վերաբերյալ վերարծարծումները, դրանց ամենահին նմուշները վերագրելով մեզինյան հնավայրին (Ուկրաինայի հյուսիս, մ.թ.ա. 10-րդ հզ  http://www.redicecreations.com/article.php?id=33204):  Իսկ արտառոցը, որ այդ տարածաշրջանում է տեղակայվում նաև Արատտան, հայտնի շումերական «Էնմերկարը և Արատտայի Տերը», «Լուգալ-բանդան և Hurum լեռը» և այլ պոեմներից 2    ( http://www.redicecreations.com/article.php?id=7270):

  Սվաստիկայի վերաբերյալ առարկություններ չունենք, եթե իհարկե ժամանակագրությունը ճիշտ է սահմանված: Հարևան երկրներում հայտնաբերված խաչն ու կեռխաչը թվագրվում են մ.թ.ա. 5-րդ հզ ( օրի. Չեխիայում և այլուր, Նկ. 1a.)՝ ինչպես Միջագետում (Մարի, Սամարրա և այլուր): Դրանց կապը մեզինյան մշակույթի հետ անմիջական աղերսներ չեն ակնկալում, քանզի առնչվում են  այդ մշակույթին դեռևս անհայտ խեցեղենի հետ, վստահաբար Առաջավոր Ասիայի ներգործությամբ ( լարային խեցեղեն): Այսուհանդերձ, դրանք ևս  դեռ արիականության ապացույցներ  չեն, ինչպես հյուսիսամերիկյան և ամենուր սփռված կեռխաչը կամ նույն չեխական թե միջագետքյան խաչը՝ քրիստոնեության: Զի, արիականությունը կեցական և հոգևոր ամբողջ մի համակարգ է, կեռխաչը՝ դրա մեկ խորհրդանիշը: Այն, պտտվող արեգակնային խաչն է և առնչվում է աշխարհի չորս կողմերի և «չորս քամիների» պատկերացման հետ, ինչպես խաչն ու կեռխաչը հենց չեխական խեցեղենի վրա ( Նկ.1: Հմմտ. նաև Հովհաննու «Հայտնության» մեջ աշխարհի «չորս կողմերն ու հողմերը» պահող 4 հրեշտակներին, Գլուխ Է...):





            

      a.





b. 





c.





d.		  
  Նկ. 1: a). Խաչեր ու կեռխաչեր կենտրոնական Եվրոպայի լարային խեցեղենի վրա: Ալիքաձև փոթորկումների և «աշխարհի 4 կողմերի» սիմվոլիկան ակնհայտ է  (Չեխիա,մ.թ.ա. 5-րդ հզ, «Мифы народов мира»-МНМ, Москва 1988т. II, էջ 12): b). Խեցեղեն Սամարրա հնավայրից : Կենտրոնում արեգակնային կեռխաչն է, շրջապատված 4 հավք-քամիներով, իսկ ստորև՝ 8 ձկներ, տարվա և կենդանակերպի 12 միավորներով (Ք.ա. 5-րդ հզ):  c). Նույն իմաստաբանությամբ այլ մեկ խեցեղեն, միայն այստեղ թռչուններին փոխարինել են քամու դեմ հերարձակ 4 դիցուհիներ (հմմտ. հայ. հավ>հով…), իսկ ձկներին` խեցգետինները կամ մարդակարիճները (անդրաշխարհի դարպասը պահպանող դիցակերպարներ): Ինչպես նախորդում 4 հավքերը, այստեղ ևս հերարձակ 4 դիցուհիները խորհրդանշում են «աշխարհի 4 հողմերն ու կողմերը»՝ այսինքն կեռխաչ-սվաստիկան: 
d). Ծարիրե ճարմանդ Շամխորից (Ուտիք, մ.թ.ա. 2-րդ հզ ): Պատկերված է նույն եռահարկ տիեզերքը, կենտրոնում նույն, դեպի աջ պտտվող կեռխաչ-սվաստիկան, միայն այստեղ երկինքը հենված է զույգ լեռնագագաթների վրա` ինչպես բաբելացիները պատկերացնում էին տիեզերքը:  Տվյալ դեպքում յուրաքանչյուր գագաթ կրկնում է նույն եռահարկ մոդելը,    ջուր, լեռ և զույգ լեռներ/երկինք նշաններով: 		 
               
   1 http://fakeoff.org/socium/v-rossii-deputaty-zayavili-o-velikoy-russkoy-ariyskoy-rase
   2  Որքան էլ անհեթեթ,  ըստ լրագրող և  իբր «ծագումնաբան»  Ա. Տյունյաևի ու ոմանց, ամենայն և անգամ հնդեվրոպական լեզվաընտանիքը ծագել է ռուսական ստեպներից ( Костёнки, Маркина гора և հարակից մ.թ.ա. պալեոլիթյան  հնավայրերից , http://www.organizmica.org/archive/803/ym3.shtml :

   3  Հայ. «այս»-քամին ունի նաև ոգի, դև, աստված, բախտ իմաստները, արևմտասեմ. Այոնը՝ քամուց ծնված հավերժությունն ու Առաջնածինը,  Ճապ. սինտոյականության մեջ Կամի-ն կամ կամիները բնական տարերքների ոգիներ կամ աստվածություններ են, այնուների մոտ՝  kamuy անիմիստական տարր, հինդուիզմում Կամա-ն՝ ցանկության մարմնավորում (հմմտ. հայ. կամք ), իսկ Վայու/Վատան՝ նույնպես քամի-Առաջնածին (պարս. Օադօ, հայ. օդ, հուն. Այթեր-եթեր՝ «այրվող օդ»-կվինտէսսենցիա-հնգէություն), ռրտեղից ռուս. ветер-քամին ( և ոչ թե ընդհակառակը), իսկ հայ. նաև «վատ, չար» (հմմտ. Չհարբոհար քամին)...


    Քամին, «անտեսանելի ոգի» առումով,  ինքնին դիցականացած տարերք է 3 (հմմտ. նաև հոգի-շունչ):  Իսկ «չորս քամիներն» ունեն աշխարհագրական կայուն տեղակայում (Հայկ. լեռնաշխարհ), կլիմայական բնորոշումներ ( օրի. հայ. այս-հյուսիս. սառը քամի, սյուք-արևելյան տաք, նիսան-գարնանային, «Կարախաչի» ևն )  և դիցական իմաստավորումներ, ինչպես Չհարբոհար քամին «Սասնա ծռերում» ( նաև գետ և հովիտ Վանա ծովի ավազանում, հմմտ. «Քառսափ քամի»  այլ մեկ անվանումը և պարս. cahār-չորս), իսկ որպես նյութեղեն փաստ՝  «Չորս քամիների» վարդյակը մեծամորյան ժայռագրում և հայկ. այլ ժայռապատկերներում (Նկ. 2a և d.: Հանգամանալից՝ «ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ», Երևան 2000/2003, էջ 233, 476-493):
    Այդ համատարած էր ողջ Միջագետքում՝ մասնավորապես շում.-աքքադ. Էնլիլ/Էլլիլ քամիների աստծո աղերսով, ինչպես  նաև ողջ Առաջավոր Ասիայում ( հուն. Էոլը՝ Էլլինայի որդին, կամ Էոս-Աստրևսի Բորեաս-Արգետոս-Նոտոս-Զեփյուռոս զավակները՝ «չորս քամիները» ):  Եվ քանզի հնդեվրոպական ավանդույթներում կեռխաչ-սվաստիկաները լինում են զույգ և հակադիր, ըստ պտտման ուղղության և հակադրությունների բնութագրման (լույս-խավար, արական-իգական, դրական-բացասական, որտեղից հ/աջողություն-ձախորդություն), իսկ դրանք աղերսվում էին դիցական երկվորյակների հետ ( Սանասար-Բաղդասար, Ահուրամազդա-Ահրիման, հինդարի. Յամա-Յամի, որտեղից չին. Յ/Ին-Յան ևն  ), ապա հիմքեր ունենք այն առնչելու հայկ. ժայռապատկերներում «պարող երկվորյակների» հետ, իսկ որպես բնական տարերքներ՝ մայր աստվածությունների, ինչպես մեզինյան և տեսանյությում ներկայացվող այլ մայր-աստվածությունների պարագաներում (Նկ. 2b և f.):  Այսուհանդերձ, այս բոլորն ու այլ հանգամանքներ քամի-կեռխաչերը մեխում են Հայկ. լեռնաշխարհին, որտեղից էլ հենց այդ իմաստաբանությամբ արիական ցեղախմբերի հետ տարածվել են Հնդկաստան և այլուր ՝ ոչ թե ընդհակառակը...( Նկ. 2e.):
       Այս բոլորը և անհամեմատ ավելին արևմտյան արևելագիտությանը, և հենց հայրենի հայագիտությանը դեռևս հայտնի չեն: Հայտնի են այնքան՝ որքան Տիեզերքի ընդամենը 5%, առանց մնացյալ «սև նյութի» (25%) և «սև էներգիայի» (70%), որոնք համարվում են նյութական տիեզերքի արարման բուն հիմքերը...
 


               
  
              
          
     
         
          2a.
               


     
          
 b.













c.		                









d.







e.







f.		  
                      Նկ.2: a). Մեծամորյան ժայռագիր: Կենտրոնում՝ եռանկյունի-տիեզերալեռն է (երկինք, շում.աքքադ. Անու, հայկ. Առյուծաձև Մհեր), աջ կողմում՝ «քամիների քառաթև վարդը» ( շում.աքքադ՝  Էլլիլ, հայկ.՝ Ձենով Օհան-ամպրոպ-փոթորիկ), ձախ կողմում՝ հայկ. շշաձև «է»-ն (շում.աքքադ՝  Էա-Հայա, հայկ. Ցռան Վերգո-տիեզերաջրեր: Մ.թ.ա. 3-րդ հզ ):   b). Հակադիր կեռխաչ-սվաստիկա նմանակող երկվորյակներ, կենտրոնում ՝ երկվորակների լատ. A և  Խոյ կենդանակերպ խորհրդանիշն (Սյունիք, Ուղտասար, մ.թ.ա.  նվազագույնը 5-րդ հզ):       
      c). Սվաստիկա-կեռխաչի հնագիտական հետքերը Եվրասիայում (ըստ վերոնշյալ տեսանյութի ):
      d). Երկինքը պահող «4 թզուկներն»  ու «քամիների վարդյակը» հայկ. ժայռապատկերներում (Գեղամա լեռներ, մ.թ.ա. 3/2-րդ հհ): e). Երկինքը պահող «4 թզուկները» Սանչի սրբահամալիրում ( Հնդկաստան, մ.թ.ա. 2-րդ դ.): 
f). Մայր աստվածուհին իր երկվորյակ կեռխաչ-զավակներով (ու/արարտ. դաշյուն, հատված: Մ.թ.ա. 8/7-րդ դդ):

     Անշուշտ, այս և շատ այլ հանգամանքները դեռ չեն պնդում, որ կեռխաչի բնօրրանը անպատճառ Հայկ. լեռնաշխարհն է, իսկ կեռխաչը՝ սոսկ արիական և բուն հայկական: Գաղափարները ծնվում են շատ վաղ և տարբեր իրականություններում, «թևավորները» սավառնում մշակութային «դիֆուզիայի» սկզբունքով, խմորվում և վերաճում քաղաքակրթական էվոլյուցիայի հետ, խմբագրվում և համակարգվում որևէ մշակույթում և շարունակում իրենց համասփռումը արդեն որոշակի էթնոմշակութային որակմամբ, իսկ երբեմն էլ «կոնվեկցիոն շրջանառության» սկզբունքով վերադառնում  բնօրրան կամ նախորդ ակունքներ: Եվ այդ  բոլոր ժամանակներում, ինչպես հինքարեդարյա օրինյակյան, սոլյուտրեյան, մադլենյան, ավելի ուշ՝ նույն մեզինյան և այլ մշակույթների պարագաները, որոնցից շատերը կլիմայական թե այլ պատճառներով մարվել են (սառցակալումներ, բնական տարերքներ թե այլ աղետներ) և վերսկսվել այլուր: Ճիշտ այնպես, ինչպես ավելի ուշ շումերական, ասորեստանյան,  եգիպտական, հունա-հռոմեական և այլ քաղաքակրթությունները, որոնք տարածա-ժամանակագրական առումներով «ճամփորդելու» հատկություն ունեն: Եվ այդ է նաև սվաստիկաների համասփռման պարագան, ըստ հենց նույն հեղինակների (Նկ.2c), կարծես սկզբնավորվելով աֆրիկյան մայրցամաքում և ճյուղավորվելով դեպի Արևելք և Արևմուտք, այդուհանդերձ անցնելով խաչմերուկային Հայկ. լեռնաշխարհով: Մինչդեռ այն հնդեվրոպացիների բնօրրանն է, որի մեկ արմատական ենթախումբն է հունա-հայա-արիական լեզվախումբը ( ըստ Թ. Գամկրելիձե-Վ. Իվանով տեսության, մասամբ Ք. Ռենֆյուի, Մ. Գավուքչյանի և այլոց):  
    Եվ այս առումով հայ-արմեններին մենք բնորոշեցինք որպես առաջին արիականներ ( այն էլ ոչ բոլորը, զի պահպանվել է նաև այական ենթաշերտը...), սաղմնավորված խուռի-Միտանիի տարածքում, թեև կողմնակի համադրումներով և որպես նախածիլեր (այդ մասին հանգամանալից «Արիականության ակունքները» դեռևս անտիպ էսսեում ):  Զի, արիական բուն մշակույթը կզարգանա այլուր և այդպես էլ կարձանագրվի իր կայացման բերումով: Եվ վերոնշյալ բոլոր առումներով մեզինյան սվաստիկաները դեռևս արիականություն չեն, այլ միայն ընթացիկ խմորումներ, այն էլ ոչ անպատճառ հնդեվրոպական ու դեռ բուն սլավոնական, ինչպես Արևմտյան Եվրոպայի Հին քարեդարյա հուշարձանները (Օրինյակ՝ մ.թ.ա. 35000-30000, Լոսել՝ մ.թ.ա. 25000-Ֆրանսիա, Ալտամիրա ՝ մ.թ.ա. 15000-13500 Իսպանիա ևն):
  Ինչ վերաբերում է դրա հետ Արատտայի նույնացմանը, ապա այդ պարզապես տղայական անհեթեթություն է: Զի.   - Նախ շումերական աղբյուրներից հայտնի Արատտա երկիրը ժամանակագրվում է մ.թ.ա. 3-րդ հզ, մինչդեռ մեզինյան հնավայրերը՝ մ.թ.ա. 10/9 հհ:  
  - Շում. էպոսում Արատտան եղել է մետաղաձուլության, մետաղագործության, քարերով և քարագործերով հարուստ կենտրոն, այն էլ (Ն)Ինաննա աստվածուհու գերակայությամբ: Դրանցից ոչ մեկը մեզինյան, «Կամեննայա մոգիլա» թե այլ հնավայրերին հատուկ չեն, իսկ մ.թ.ա. 5/3-րդ հհ «կուրգանային մշակույթը» ունեցել է արտաքին ազդեցություն և հնդեվրոպացիների բնօրրանը չէր կարող լինել մի շարք հիմնավոր պատճառներով (այդ տեսություն այլևս ժխտվել է ):  
- Ըստ շում. էպոսի, Շումերից Արատտա հասնելու համար հարկ է հատել Անշանի լեռնաշղթան և առեղծվածային HURUM լեռը: Ըստ այդմ, մի շարք տեսաբաններ Արատտան տեղակայել են Կասպից ծովի ( Ս.Կրամեր, Ժ. Հերման, Ս.Կոհեն),  այլք՝  Իրանի հարավում, իսկ Մ. Գավուքչյանը՝ Մեծամորում, առնչվելով նաև Հուրրի երկրանվան և հուրրի-խուռի ցեղանվան հետ ( http://www.eutyun.org/S/GD/MKavoukjian/MK_Aratta.htm , «Արմենիա, Սուբարտու եւ Սումեր», Մ. Գավուքչյանը, Պէյրութ-1988, էջ 74-97):
  -Առավել ևս, որ Արատտա երկրանունը ստուգաբանվում է Ար-ատտա, իմա Ար +հնխ. *atta-հայր կամ մայր (ՀԼՊ, էջ 422-427 ), խուռ. attai-մայր, որը գտնում ենք խուռ. Նինատտա ( խուռ. դիցուհի ), Տուշրատտա, Վասաշատտա (միտանական արքայանուններ), Իդադդա-Իդանդա ( Կատնայի խուռի արքա ), աքքադ. ամպրոպի, փոթորկի և քամիների դիք Ադադ-Ադդու (միանշանակ փոխառություն, շում. Իշկուր, բնության բեղմնավորող տարերք ) դիցանուններում և անձնանուններում: Ար-ատտայի դեպքում՝ առավելաբար Ար-մայր իմաստով, նկատի առնելով (Ն)Ինաննա դիցուհու առկայությունը (Նին-տիրուհի Աննա, ըստ ոմանց՝ Անա-հիտ), ըստ Մ. Խորենացու Մեծ-ա-մոր տեղանքի գետանունը (Մեծ մայր կամ մոր-լիճ)  և նախաշումերական Արուրու մայր արարչուհու ակնարկը տարբեր պոեմներում («Գիլգամեշ» և այլ): Սրանց ստվերներն անգամ վերոնշյալ ստեպներում նույնպես չկան:
 - Եվ ի վերջո, Շումերից մեզինյան հնավայրեր հասնելու համար հարկ էր հատել Հայկ. լեռնաշխարհը կամ ունենալ օդանավեր: Ո՞ւր մնաց այնտեղից մետաղ, շինարարական քարեր ու քարագործներ բերելը Շումերում Ինաննայի տաճարը կառուցելու համար, իսկ դրա դիմաց մեծաքանակ ցորեն տեղափոխելը Արատտա, այն էլ գետերով, ինչպես ասվում է էպոսում...  

   Մեկ խոսքով, Արատտայի տեղակայումը ուկրաինական թե ռուսական ստեպներում տղայական անհեթեթություն է, ավելի ստույգ՝ էթնոցենտրիկ խաղարկումներ յուրաքանչյուրը «յուր տիեզերքում», իսկ այս ակնարկը՝ միմիայն հուշիկ նշմար ( ավելին ՝ առաջիկայում...):
    Ինչ վերաբերում է հնդեվրոպական արիների և արիականության ծագումնաբանությանը, ապա այն բոլորովին այլ հարց է և մասամբ լուսաբանված վերոնշյալ «Արիականության ակունքները» դեռևս անտիպ էսսեում, որպես լրացում ու խորացում մեր «Ովքե՞ր են ի վերջո արիացիները» տեսությանը ( Marseille-1988, Երևան-1990, ռուսերեն՝  Երևան -2008 ):   
       
       Կապրենք՝ կտեսնենք կամ... կտեսնեք:
                                                                   
                                                          ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

      Հնէաբանական հետազոտություններում վրիպումներն ու շեղումները բնականոն են, մինչև նոր փաստերի հայտնվելը և անվերջ սրբագրվելը: Սակայն, այստեղ ու նման դեպքերում ակնհայտ են միտումնավոր եղծություններ էթնոցենտրիկ և մասնավորապես քաղաքական նկրտումներով:  Այդ է նաև լրագրող և  իբր «ծագումնաբան»  Ա. Տյունյաևի պարագան, որին ու նմաններին անգամ հայրենակից գիտական առողջ աշխարհը լուրջ չի վերաբերում: Սակայն ի՞նչ փույթ, երբ սրբազան համարվող աստվածաշնչյան ծագումնաբանությունը ամբողջ մի երկհազարամյակից ավելի մոլորեցրեց համամարդկային միտքն ու ճանաչողությունը: Նույնը և այսօր քաղաքականության մեջ, երբ ոմանց առաջին դեմքերը համաշխարհային հանրության առջև ստում և ամենայն եղծում են այնպիսի անբռնազբոսիկությամբ՝  ինչպես չորքոտանիներն են միզում, երբեմն անգամ առանց ոտքը բարձրացնելու:
      Այս առումով, ինչպես նաև մեզ մոտ ամենայն, այդ արդեն դարձել է էթնոքաղաքակրթական նորմ ( ներառյալ եղծ «արիականությունն» ու դեռ իբր «արիական միաբանությունը», https://www.facebook.com/alexandre.varbedian.5/
posts/884817741585718 ...):
      Նույնը և տվյալ պարագայում: Այն տարբերությամբ, որ արդեն արևմտյան որոշ շրջանակներ, վասն «հոգեցունց» բացահայտումների, կամա-ակամա հակվում են ճշմարտի հետ մեծ ստեր կուլ տալուն ու տարածելուն...

                                                                                                                            
                                                                                                                                Մարսել, 9 մայիսի 2015թ.