ՃԱՆԱՉԵԼ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ
  Սկզբնաէջ      
 
ԶՈՒԳԱՀԵՌ ՏԻԵԶԵՐՔ  

ԴԱՐՁ Ի ՇՐՋԱՆՍ ՅՈՒՐ...
07/06.2008թ.
 
  
 
 
         Ֆրանկո-բելգո-գերմանական Arte  հեռուստաընկերությունն ունի կիրակնօրյա Karambolage  զվարճական ծրագիրը, որը ներառում է նաև ստուգաբանական մտախաղեր: Սույն տարվա մայիսի 25-ի երեկոյան ծրագրում ֆրանսերեն eau-ջուր  բառի ստուգաբանությունն էր, բեռլինյան ոմն գրականագետի մեկնությամբ:
        Ըստ լեզվագիտության ու նրա, ֆրանս. eau-ջուր  եզր սերվում է լատ. aqua նախատիպից, որն ունի իսպան. agua, բայց նաև պրովանսալ aigue (Aigue-Mortes en Camargue բառացի «Մեռյալ ջրեր»-ճահճուտ, հայ. մոր…) և Aix զուգահեռները, ինչպես Aix-en-Provence քաղաքանունը և «ջուր» բովանդակությամբ ու այդ մասնիկով ևս 11 Aix քաղաքանուններ: Սակայն, դրանց հարկ է հավելել Ay գետանունը (թափվում է Լա Մանշում), Ay գետը (Արդեշում), Ain գետ (համանուն նահանգում) ու շատ այլք, բոլորն էլ դեռ միայն Ֆրանսիայում:
        Մինչդեռ թվացյալ գերմ. Aachen-ջուր  զուգահեռը ըստ մեկնաբանի բխում է իբր հնդգերմանական (իմա` հնդեվրոպական, որը գերմանացիները ոչ մի կերպ չեն ուզում ընդունել...)  ahha նախաձևից, որի կրկնակի «»-ն հոմանիշ է լատ. «g»-ին: Գերմ. այլ մեկ ձևը ach է (հմմտ. Biberach գետափնյա քաղաքանունը), այլ մեկ ձևը Aue, որն ըստ մեկնաբանի այլ բան չէ` քան ֆրանս. Eau-Aue տառադարձությունը:
        Այստեղ վերջանում է եվրոպական մեր ազգականների իմացությունը:
        Մինչդեռ ըստ լեզվագիտության, «ջուր» բնորոշման հնդեվրոպական հիմնական և ամենատարածված պարզարմատներն են *uer- (հնխ.*iuro-/yuro), և *uet- ձևերը: Դրանք մերձակից են հայերեն ջուր  և վաթել (անգլ. water) եզրերին: Այստեղ էլ վերջանում է հիմնականում եզրաբանական օրինաչափությունների վրա հիմնված դասական լեզվագիտության անդաստանը:
  
         Բարի, այս դեպքում որտեղի՞ց եվրոպական eau, aigue, aqua, ahha, Ay և այլ տարատեսակները, երբ գիտենք ջրի խիստ կենսական` հետևաբար նաև դիցական նշանակությունը երբեմնի համատարած ջրապաշտության առնչությամբ:
         ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ մենագրության մեջ մենք բացահայտել էինք ԱՅԱ նախամոր դիցանվամբ *այ-*այա հնագույն դիցարմատով մի շարք հասկացություններ, որոնցից սերվում են նաև շում. և’ e-ջրանցք  և’ aa=aga-ջուր (հմմտ. իսպան. Agua, պրովանս. Aigue, գերմ. ahha), եգիպտ. Aa-ծովամայր ( Էդֆու տաճարի տիեզերածնական հիերոգլիֆներում ), հին անգլ. ea-ear>գետ, միջագետ. իմաստության Էա-Էյա-Հայա  ծովաստծո դիցանունը, արաբ. ‘Ayin և եբր. ‘ain>աչք ու ակունք (Ain մասնիկով համատարած գետանուններ կան նաև արաբական աշխարհում, Ռաս Էլ-Այն` հենց հայկ. Խաբուր գետի ավազանում…), և անգամ չին. «հայ»-ծով  եզրերը, շատ ավելի համատարած ու հնագույն տեղանուններ, ինչպես. Այաս (հուն. Եգեաս)  և Այան  ծովափնյա քաղաքները Կլիկիայում և հեռավոր Արևելքում, չին. Շանհայ  քաղաքանունը (բառացի` ծովասար, ինչպիսինը կար Սասնա լեռներում և էպոսում, կամ հենց Սումեր  տեղանունը , ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ, էջ 799), Aigaiwn(AEges)-Եգեյան ծովանունը, Aiguptioz(AEgyptos)-Եգիպտոս երկրանունը (հուն. «ջրառատ, բերրի հողեր» առումով, զուգահեռը` «Նեղոսի պարգև»: Ուշադրություն ai>ei անցումներին, հմմտ. ֆրանս. Aix>«Էքս», անգլ. aid>eid-օգնություն, a>էյ, գերմ. ai>է, հայ. այգի-էգ, այգուց-էգուց, այրել-էրել… ), իսկ առավել ուշագրավը` Այենոն  տեղանունը Պաղեստինում, որտեղ. «Յովհաննէսն էլ մկրտում էր Այենոնում, որովհետեւ այնտեղ շատ ջրեր կային…»  (Հովհաննու Ավետ., գլխ. Գ, տող 23-24): Ամենայն հավանականությամբ այն նույն Այ  հնավայրն է Հորդանանի ավազանում (տե’ս` «Գիրն զԷ անուն ԱՅ», էջ 52-53), իսկ հուն.«այազմա-օրհնած ջուրը»  թերևս տեղանվան մեկ զուգահեռը, ինչպես Հովհաննեսը` գնոստիկական Aion-Էոնի  հոլովումը, իսկ այն` Էա-Հայա  դիցանվան…
  
     a. Այա (շում. Նամմու, հմմտ. հայ. նամ, հուն. nama, պահլ. nam -թաց, խոնավ, Հ.Աճառյան) ծովամոր ալեբաստրե արձանիկը Թել Բրակի Էա-Հայա ծովաստծո «Սրբազան ակի» տաճարից (Վանա ծովից մոտ 200 կմ հարավ, Ք.ա. 3-րդ հզ): «Չռված» աչքերը խորհրդանշում են հենց ayin-«ակ ու ակունք» պատկերացումը, այսինքն Տիգրիս և Եփրատ գետերի ակունքները Հայկ. լեռնաշխարհից, ալիքաձև գծերը` ջուր տարերքը , հնագույն այբուբեններում` M և N նշագրերը (հմմտ. Նամմու-nama), ախտարքում` Ջրհոս կենդանակերպը (ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ, էջ 745-746):
    b. Իմաստության Էա-Հայա ծովաստվածը շում. Մաշու-Մասիս երկգագաթ լեռան մեկ կատարին, ուսերից բխում են Տիգրիս և Եփրատ ձկնառատ գետերը (շում.-աքքադ. կնքադրոշմ, Ք.ա. 3-րդ հզ):
    c. Լագաշի տիրակալ կուտին Գուդեան, ձեռքին` ծիսական սափոր, ձկնառատ նույն Տիգրիս և Եփրատ գետերը խորհրդանշող ջրաշիթերով (Ք.ա. 2141-2122 թթ, Լուվր):
    Ayin-«ակ ու ակունքը» աշխարհագրորեն ճշգրիտ տեղակայված են...
  
    d. Եգիպտ. Ուջան իմաստության աչքը, ըստ «Մեռյալների գրքի» խորհրդանշելով «Տեսնում եմ, ուրեմն` կամ», որպես իմաստության Էա-Հայա ծովաստծո մեկ արձագանքը (հմմտ. Ռ.Դեկարտի`«Մտածում եմ,ուրեմն`կամ»):
    e. Ծովասար-տիեզերալեռան մեջ իմաստության «աչք ու ակունքը» մասոնական խորհրդանիշում:
    f. Նույնը, բայց արդեն որպես անաղարտ Է-ԷՈԻԹՅՈԻՆ գերաստվածություն հայ կաթողիկոսական գավազանին (Թիֆլիս, 19-րդ դ, այժմ Էջմիածնի Մայր Աթոռի գանձարանում ): Հուսով ենք հարցեր չկան...
  
         Եվ բնականաբար *այ -*այա  դիցանվամբ կան նաև ցեղանուններ, ինչպես հենց հայ  ինքնավանումը, հնդարիական ayu, ճապոն. այներ  կամ նախահունական ahhiyava-աքքայա  ցեղերը (հմմտ. ahha-aqua-agua վերոնշյալ զուգահեռները, այլորեն` «ծովի ժողովուրդներ» բնորոշումը) և ի վերջո նույն պրովանսալ aigue, Aix և Ay հոլովումները, որոնք առավել պահպանել են հնագույն ձևերն ու ai-ei արմատները, իսկ վերոնշայլ ֆրանս. eau-ջուրն  ու հին անգլ. ea-գետը` Էա-Էյա-Հայա  ծովաստծո հիշատակը և հայոց նույն Է-Էություն  գերաստվածության...
         Մնաց ըստ էիզմի իմաստաբանորեն ստուգաբանել Այա  նախամոր առնչությունը ջրային տարերքի հետ: Այն ավելի քան պարզ է. կյանք պարգևող ջուրը հեռավոր նախնիք զուգորդել են մայրության և արգանդային ջրերի հետ, ինչը հայերենում պահպանվել է մօր-ճահիճ  (հմմտ. Մեծամոր  գետանունը), հուն. murw, հնխ. mauri- հոսել, ողողել, լատ. mare-ծով, ռուս. море-ծով, և ֆրանս. թե’ la mère-մայր, թե’ la mer-ծով  զուգահեռներում (բնականաբար երկուսն էլ իգական սեռի…) : Այսինքն, ճիշտ այնպես, ինչպես հայրիշխանության շրջանում Այա  ծովամայրը (հմմտ. Ծովինար...) վերաճեց Հայա-Էյա-Էա  ծովաստծո:
         Այսինքն, *այ-*այա  դիցարմատով ջրային տարերքի բնորոշումները հնագույնն են և արձագանքում են եվրոպական վերոնշյալ և շատ այլ հոլովումներում, ինչը չգիտեին ո’չ մեր հորեղբորորդի եվրոպացիները, ո’չ դասական լեզվագիտությունը, թեև համարյա հանգել են *ay-*այա  դիցարմատին, իսկ փոքր-ինչ ավելի «հորատելուց» հետո կամա-ակամա հասնելու էին նաև ԱՅԱ նախամորը, այդու էլ` ԾՆՆԴՈՑ-ԱՅԱ տեսությանը: Ի վերջո, չէ՞ որ ասված էր.
Ճշմարտությունը ջրհորի հատակում է,
ավելի ստույգ Է-Էա տիեզերածովի...
          Իսկ այլ առումով. Դարձ ի շրջանս յուր... որը «ծովից ծնվող ու ծով մայր մտնող ամենայնի» հնագույն պատկերացման համաբանությունն է, հինդուիզմում` «Բրահմայի գիշերներն ու ցերեկները», ըստ պլատոնականության. «Առաջնամիակի էմանացիան ու վերադարձը առ այն» քրիստոնեության մեջ` ճանապարհ առ Հայր Աստված, Նիցշեի «հավերժ վերադարձը», տիեզերագիտության մեջ `Տիեզերքի բաբախող մոդելի սկզբունքը, , կիբեռնետիկայում` «վերջնական վիճակի», իսկ ըստ էիզմի`
Է-ԷՈՒԹՅԱՆ գերաստվածության...
          Ահա թե ինչու Մ. Մաշտոցի գերհանճարեղ այբուբենը սկսվում ԱՅ(բ) իգական տառարմատով, իսկ յոթնօրյա կենդանաշրջանից հետո ավարտվում Է(յ) դիցարմատով (ինչպես գրաբարում ունեցել է ey երկբարբառային հնչումը, տե’ս «Լեզվաբանական բառարան-Է», և հմմտ. Էա- Էյա-Հայա  ծովաստծո դիցանունը):
         Սակայն, երկրային այս «տիեզերքում» էլ այդ մասին անգամ հայերը չգիտեն:
         Ավելի ստույգ` ծերությունից վաղուց մոռացել են, մենք ու այս «սրբազան խենթերի» կայքն էլ` զուգահեռ այս մեկ Տիեզերքում մնացել որպես գալիքի «պապուաս» ու էրուդիտ-ինելեկտուալ մեր պրիմատների պատուհաս:
         Այնինչ, ահա թե խորախորհուրդ ինչեր են թաքնված մեկ կաթիլ eau-ջրի, Ճշմարտության ջրհորի, իսկ անհամեմատ ավելին` Է-Էա տիեզերածովի հատակում, երբ շատերս շերեփուկների պես ճողփում կամ մոծակներ որպես տզվզում ենք նրա մակերեսին...
Մարսել, 7 հունիսի 2008թ.