ՃԱՆԱՉԵԼ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ  
Սկզբնաէջ
 
     
 

Տիեզերքի կենտրոնը յուրաքանչյուրիս ներաշխարհն է,
այն` աստեղնային «ճերմակ խոռոչներ» դեպի անսահմանություն:
  
Սույն տարածքը անհատական ոլորտ է, որտեղ կարտահայտվեն ոմանց խոհերը, իմաստախոսություններն
ու թռուցիկ դիտարկումները ընթացիկ իրադարձությունների, խնդրականների թե գաղափարների վերաբերյալ:
Հարկ չէ դրանց մեջ անպատճառ խոստովանություններ, դրույթներ թե մարգարեություններ որոնել: Իսկ եթե
այդուհանդերձ դրանք լինեն, ապա պետք է վստահել ժամանակի իմաստությանն ու անաչառ ճշմարտությանը:

 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
( N° 31 )
 
    վարից վեր` ըստ հաջորդական ամսաթվերի
02.08.2023 թ. -OANNES-ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ
16.03.2023թ.-Ամբողջագիտություն
15.05.2021թ.-Ի ՍԿԶԲԱՆԷ ԷՐ... Է-ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ
02.08.2023թ.
                               OANNES-ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ


 Նկ.1. OANNES, U-AN-NA, ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ, AON, EON, ԷԱ-ՀԱՅԱ, Է-ԷՈՒԹՅՈՒՆ.  ձկնակերպ, իմաստության ծովաստծո արծարծումները միջազգային տարբեր հավատամքային համակարգերում և էվոլյուցիոն իր զարգացման մեջ...
                   

                                      
                                                                   
Փոքր խնդիրները լուծվում են մեծերի մեջ (էիզմ)
                                                      http://www.eutyun.org/S/E/X/X/X-27.htm (տե՛ս. «Օվկիանոս» հոդվածը)

 

   Նաև U-AN-NA, ձկան գլխով ու մարմնով, ձկնամարդ արարած, որը խոսում էր մարդկային լեզվով: Ըստ ավանդույթի ելել է Պարսից ծոցից, եկել Միջագետք և վայրենի բաբելացիներին սովորեցրել օրենք, գիր ու գրականություն, երկրագործություն և արվեստ, մեկ խոսքով քաղաքակրթությունը: Երբեմն նույնանում է նախաջրհեղեղյան 7 Ապկալլու-իմաստուններից առաջինի հետ: Երբեմն զուգորդվում է Էա աստծո որդու հետ, համարվում Էնկի/Էայի Էրիդու քաղաքի առաջին քուրմը, ով իր գիտելիքներով ու հմայությամբ բուժում էր հիվանդներին (Քրիստոսի նախատիպ...): Դժվար չէ տեսնել ի դեմս նրա բաբելական դիցարանում գլխավոր դիք Մարդուկի հայր և խորհրդական Էա-Հայա ծովաստծուն և յոթ իմաստունների ավագը, ապա Հովհաննես Մկրտիչի նախատիպը, բայց նաև Aon-Eon-Էա-Հայա և ի վերջո հայոց Է-Էության անցած էվոլյուցիոն ճանապարհը ողջ մարդկության քաղաքակրթություններում...

   Նրա մասին իր  Babylõniaká ( Բաբելոնի պատմություն) աշխատության մեջ խոսում է Բել աստծո քուրմ Բերոսը (հելլենիստացված՝ Բերոսսուս): Իսկ ո՞վ է Բերոսը. քաղդեացի աստղագետ ու պատմաբան, որը ըստ Պլուտարքոսի եղել է նաև Հունաստանում և քարոզել 7 թվի սրբազանությունը (տե՛ս. «Դելփյան E’i առեղծվածային տառի տարրալուծումը», Ա.Վ., Երևան 2011, պարբ. IV, էջ 102 և պարբ. XVII, էջ 115 ): Իսկ՝ քաղդեացիները՞: Ըստ տարբեր վարկածների հյուսիսից Բաբելոն իջած ցեղեր, ամենայն հավանականությամբ՝ հուրի-խուռիների ցեղակիցներ կամ հենց իրենք, իրենց Հալդի-Խալդի աստծո անունով խալդեայ ցեղեր ( տե՛ս. Opus Magnum, Երևան 2021, «Հուրրի-խուռիներ-ովքե՞ր են» հոդվածը, էջ 56-85): Համենայն դեպս, ու/արարտ. դիցարանի արեգակնային աստված Շիվինին (կինը Այա...) և խուռիական զուգահեռ Շիմագեն (կինը նույնպես Այա...), խոսում է նրանց մերձակցության մասին:

    Իսկ պարս. Դարեհ I արքան Բագհաստանա արձանագրության մեջ հայտնում է.   
    «Երբ ես Պարսկաստանում և Մարաստանոմ էի, բաբելացիները երկրորդ անգամ ապստամբեցին իմ դեմ. մի մարդ՝ Արախա անունով մի արմին, Խալդիտայի որդին, ապստամբեց Բաբելոնում...Նա ստեց ժողովրդին ասելով. «Ես Նաբուգոդոնոսորն եմ՝ Նաբոնիտոսի որդին»: Ապա բաբելական ժողովուրդը ապստամբեց  իմ դեմ և Արախայի կողմը բռնեց: Նա գրավեց Բաբելոնը: Նա դարձավ թագավոր Բաբելոնում» ( Մ. Գավուքչյան, «Արմենիա, Սուբբարտու եւ Սումեր», Պէյրութ 1988, էջ 117):
   Ըստ այդմ էլ խոսվում է քաղդեացիների, խուռիների և հայերի մերձակցության մասին:   

   Կա՛ ավելի ուշագրավը: Ըստ ոմանց, Բերոսը իր աշխատության 5-րդ հատորում, գրել է.
  «Հայ ժողովրդի անվանումը և նրա Հայաստան երկրի պատմությունը շատ ավելի հին են: Հին աղբյուրների համաձայն «ՀԱՅ» բառը մինչև ջրհեղեղ նշանակել է «կյանք»: Սա մոլորակի բոլորովին առաջին անվանումն է, որպես «Կյանքի երկիր»...
( քուրմ Efrosin (Belozersky մենաստան), "Dictionnaire des livres et de la littérature de la Russie antique" երկու հատորով, N. Zibeline ):  Իսկ թե ինչո՞ւ «Հայ և Հայաստան», բոլորին մնում է բացարձակապես անբացատրելի ( https://www.facebook.com/groups/155837376254411/posts/602725068232304 ):      

   Այդ, հենց «բոլորի» համար: Մինչդեռ, «Ծննդոց ԱՅԱ» մենագրությունը ( Ա.Վ., Երևան 2000/2003 թթ) տալիս է և՛ այդ ու դեռ քանի առեղծվածների բանալին: Այս փոքրիկ դիտարկումը՝ Էա-Հայա իմաստության ծովաստծո համատարածության վկայությունն է պատմության հայտնի ու անհայտ ելևէջներում, իսկ «Է-ԷՈՒԹՅԱՆ ակն ու ակունքը» հիրավի ամենայնի ակունքն ու դրա ծածանումները համամարդկային քաղաքակրթության մեջ (Ա.Վ., Երևան 2022, անգլ. 2023):   
        
        
Նկ.2. Էության նշյալ հատորները. a) «Է-Էության ակն ու ակունքը» (Երևան 2022թ.), b) «Ծննդոց ԱՅԱ»   
             (Երևան 2000թ., վերահրատ. 2003թ.)
, c)«Է-Էության ակն ու ակունքը» (անգլերեն, Երևան 2023թ.)

                                                ***
   Եվ վերջին մեկ-երկու նկատառում: Եթե ընդունենք Հայ –կյանք-«առաջին երկիր»-Հայաստան-«կյանքի երկիր» ակնարկները, ուրեմն Այա նախամայր աստվածուհու և հայոց հայ-երկրագործ մինչև «այական շրջան» մեր բնորոշումները մնացել են հայոց և Բերոսի հիշողության մեջ: Իսկ վերջինս քաղդեացի ինքնությունը, աստղագիտությունը և 7 թվի սրբազանությունը խոսում է նրա եթե ոչ հայ լինելու մասին, ապա գոնե հայ հնագույն մշակույթի ծանոթության: Հույն առաջին փիլիսոփա Թալեսի Բաբելոնի հետ շփումները՝ աշխարհի ջրային նախասկիզբը և նրա փիլիսոփայական այլ սկզբունքները՝ Բաբելոնի վրա հայոց թե քաղդեացիների խորը ազդեցության մասին (մինչև իսկ թագավորությանը, ինչպես Արախա- Նաբուգոդոնոսորն պարագայում): Սրանք միայն ակնարկներ են, որոնք հորդորում են մեզ Հայկ. լեռնաշխարհ-Միջագետք սերտ հարաբերակցություններից և  պատմական քիչ թե շատ հայտնի իրողություններից անդին մինչև Ուրֆա-Պորտասար 12000 ամյա անհայտ իրողությունների պեղման անհրաժշտությունն ու հնարավորությունը:    
        Դրանք պատմության համարյա բոլորովին անհայտ էջեր են,
                                       որոնք մարդկությանը անչափ շատ բան կլուսավորեն...

                               
                                                                                      
      
                    Ալեքսանդր Վարպետյան                                               Մարսել, 02 օգոստոս 2023 թ.
           
      
16.03.2023թ ԱՄԲՈՂՋԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ
(  չշփոթել ամենագիտության հետ )
   
 
                                    Հոլոգրամի մասնիկը պարունակում է ամբողջի պատկերը,
                                                                                        բայց աղոտ...
      Հայերենում այդպիսի բառ չկա, զի չկա նման հասկացություն: Այն հայերեն մտցրեց Էությունը, զի նախ կար մասն-ա-գիտություն, ուրեմն տրամաբանորեն պիտի լիներ նաև ամբողջագիտություն: Երկրորդ, Էություն-էիզմ իմաստախոսության բնաբանում գրել էինք.
  
«Նախնիք աշխարհն ընկալում էին ամբողջական, թեև մակերեսորեն: Նրանք իրենց համարում էին բնությունից անբաժան ու ջանում ապրել նրա օրենքներով: Ունեին նույն հարցերը՝ ինչ որ մենք: Սակայն, ի տարբերություն մեզ, նրանց ճանաչողությունը ավելի ամբողջական էր և առավել ճշմարտամոտ: Իմաստությամբ տոգորված նրանց կրոնափիլիսոփայական համակարգը քաղաքակրթության զարգացման հետ տրոհվեց արվեստների, գիտությունների ու հավատամքների, իսկ ապա նրանցից յուրաքանչյուրը բազմապատկեց իր ճյուղավորումները. ի վերջո հանգեցնելով արդի աշխարհաճանաչողության փշրված խճանկարին: Այսինքն, հատվածային և հարաբերական ճշմարտությունների անհամակարգ բազմությանը» ...

  
  ...Սակայն, տրոհումներին զուգահեռ պարբերաբար կատարվել են ամբողջացումներ: Դիալեկտիկական պարույրի թե հավերժ վերադարձների սկզբունքով ճանաչողության ամբողջացման փորձերը օրինաչափորեն սկսվել էին շուրջ մեկ դար առաջ, ի դեմս մի շարք ուսմունքների ( հոլիզմ, Գեշտալդ հոգեբանություն ևն) և գիտական տեսությունների ( Ա. Էյնշտեյնի. «Դաշտի միասնական տեսություն», «Փոխազդեցությունների մեծ միասնացում», «Theory of Holes»-Ամենայնի տեսություն, ևն): Ըստ որում նկատվում է նաև գիտությունների և հավատամքների մերձեցում...»:( «Էություն», Երևան 1995 թ., էջ 11-12).

   Այդպես, հարավ-աֆրիկյան պետական այր J. Cհ. Smuts –ի 1926 հրապարակած «Holism and Evolution» («Հոլիզմը և էվոլյուցիան» ), ըստ ոմանց որակվեց իդեալիստական ուսմունք* : Զուգահեռաբար նկատվում է նաև բազմադիսցիպլինար զուգորդումներ: Օրինակ, ֆր. հասարակագետ և փիլիսոփա Edgar Morin առաջ քաշեց Pensée complexe սկզբունքը (Կոմպլեքս մտածողություն), բավականին ազդեցություն թողնելով ժամանակակից մտքի վրա ( ըստ նրա «Մտածողությունը անհատների և հասարկության ամենաարժեքավոր կապիտալն է»):
   Սակայն այս ամենը պահանջում էին ավելի լայն և խորը ընդգրկում, ծայրեղ ընդհանրացումներ և վերացարկումներ, ինչպես ընդհանրապես էությունների պարագայում երևակվում են դրանք:

      Այդպես ծնվեց մեր Էություն-էիզմ ուսմունքը, որը բնորոշվեց որպես ԱՍՏ-Ամենայն Ստեղծի Տեսություն, ընդգրկելով հոգևոր, սոցիալական և երկրաֆիզիկական եռահարկ կառույցների սկզբունքները (զգայական-բանական-ոգեկան, արվեստներ- գիտություններ- հավատամքներ, ֆիզիոսֆերա-բիոսֆերա-նոոսֆերա...): Ըստ այդմ, հաջորդ քայլով ակնկալվում է ամբողջովին վերամշակել կրթական ամբողջական համակարգ: Զի, մենք պատմական ամբողջացման դարաշրջանում ենք**:

    Էիզմի ճշմարտացիությունը հաստատվեց մեր բոլոր բացահայտումներով, իսկ այսօր էլ հեռանկարվում են հազարամյակներ, հայոց համար՝ կայացում ու հավերժացում: Թեև այդ «Էիզմը և էվոլյուցիան» սկզբունքով արդեն դուրս է գալիս սոսկ ազգային խնդրականներից:
Այսուհանդերձ. «
Կայացումը ինքնին առաքելություն է, սակայն կայանում են որևէ առաքելությամբ»***:
   Ահա թե ինչո՞ւ ենք այդքան կարևորում «Է-Էության ակն ու ակունքը» տեսության գալիք անգլերեն հրատարակությունը...


   * Մինչդեռ, ըստ Էության. «Ո՛չ թեիզմ, ո՛չ աթեիզմ, այլ պարզապես էիզմ»: Իմա՝     
  դրանց կամ ինչպես հոգու ու մարմնի, իդեալիզմի ու մատերիալիզմի, հոգևոր և  
  ֆիզիկական Տիեզերքի թե «հայրենիքների» զուգակցումը...

  ** Նշենք, որ գրականության դիսցիպլինայում շարադրությունները էութենական 
  ամբողջացումներ են ակնկալում այս կամ այն գործերի թե հեղինակների վերաբերյալ: 
  Ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի զուգորդումները մասնակի ամբողջացումներ են,
  երաժշտության և մաթեմատիկայի՝ նույնպես: Մինչդեռ, հնարավոր է էութենական
  հիմքով շատ ավելի լայն ընդգրկումներ...

   *** Չպետք է կարծել, որ Արևմուտքում կամ այլուր նման դիտարկումները մատչելի են
  հասարակական բոլոր շերտերին, այլ՝ միայն բարձր մտավորական, մասնագիտական և
  փորձագիտական շրջանակներին, ինչը մենք այլևս չունենք:  Բայց առանց այդ այլևս
  հանգած ենք, առանց վերակենդանացման չնչին հնարավորությունների...
                                                

   
  
       Ալեքսանդր Վարպետյան                                   Մարսել, 16 մարտ 2023 թ.
 
 
15.05.2021թ Ի ՍԿԶԲԱՆԷ ԷՐ...Է-ԷՈՒԹՅՈՒՆԸ
   
 
                                    Կա՛ հոգեբանություն, որը չգիտե թե ի՞նչ է հոգին...
                                 Կա՛ն ազգայնականներ, որոնք չգիտեն թե ի՞նչ է ազգը...
                                    Եվ կա՛ն իբր է-ականններ որոնք չգիտեն ի՞նչ են Է ու Էությունը..
.

     
      Հովհաննեսի ավետարանում՝
Բանը ( հին հուն. lógos-բազմիմաստ գաղափար, միտք, խոսք, լոգիկա և «լոգ» վերջածանց, էթնո-լոգ/ազգաբան): Ըստ հայ մեկնիչների, հայերեն Բանը նույնպես բազմիսատ է, պետք է հասկացվի նախ Է-Էություն («-ություն» էություն ցույց  տվող վերջածանցով ) և Աստված ( հմմտ. աստված-ություն), ապա բանականություն (միտք), բան-բառ, խոսք, բան-գործ
( բանել, բանվոր), բան-ամենայն և անգամ բան-ալի: Եվ այդ համահունչ զրադաշտական «Բարի միտք, բարի խոսք և բարի գործ» սկզբունքին ( հմմտ. հնդեվրոպ. *bhē-լույս, *bheu-ծնունդ, *bha-խոսել, *b°euH-լինել, ապրել, իմա՝ կյանք ևն):     
    Իսկ հուն. eidos-նախագաղափարը ( հայ. այտուցվել-երևալ, իմա՝-էությունը) միջագետ. Է-Հայա իմաստության ծովաստծո հոլովումն է, այն՝ հայ. ամենայնի նախապատճառ
Է-Էության: Այս մասին հանգամանալից «Ծննդոց-ԱՅԱ» հատորում ( Երևան-2000/2003 թթ, էջ 777-848): 

   Էությունը մարդկության ամենախրթին հասկացությունն է: Շատ ավելին, քան՝ Աստված, արիստոտելյան quintessence-հնգէությունը, լատ. essence-էությունը, խտանյութը, վառելանյութը, էզոթերիկ Essence-Հայր Աստվածը, անգամ ըստ ոմանց արդի essence-Սև էներգիան և Եզակիություն նախաստեղծ վիճակը: Տարբեր անվանումներով և հոլովումներով այն առկա է աշխարհի բոլոր կարևոր կրոններում (բրահմայականություն, դաոսիզմ, քրիստոնեություն, և անգամ իսլամում...), փիլիսոփայական ուսմունքներում, գիտական տեսություններում և անգամ իրավագիտության մեջ ( օրենք-երևույթների տակ ընկած էություններ: «Փիլիսոփ. բառարան», Երևան 1975 թ. հոդված «Օրենք») և հանճարների ու մտավոր շատ այլոց ակնարկներում: Այստեղ այդ բոլորը թվելն ու դիտարկելը հատորներ կլցներ:

   Այսուհանդերձ, մարդկությունը չգիտե ի՞նչ է այն և որտե՞ղ է առաջացել: Այդ քիչ թե շատ երևակելու համար անհրաժեշտ է ընդհանրացնել և վերացարկել մարդկության ողջ իմացությունը, արվեստի, գիտությունների և հավատամքային համակարգերում, ինչը ցայսօր դյուզն իսկ չի արված, առավել ևս արդի տիեզերագիտության հենքով:  Զի, այդ ենթադրում է բոլորովին այլ մոտեցում, ինչպես օրինակ քվանտային մեխանիկան, որում դասական ֆիզիկայի օրենքները չեն գործում, կամ ի տարբերություն Էվկլիդեսի՝ Լոբաչևսկու երկրաչափությունը, կամ աջ և ձախ կիսագնդերի կոնվերգենտ և դիվերգենտ* մտածողության ձևերը, թեև բոլոր այդ երկու տարատեսակներն էլ գործածական են: Մինչդեռ, եթե բացահայտվեր երկրորդ խնդրականը ( որտե՞ղ է Է- հասկացությունը ծնվել, բնաշխարհը, այլ գործոններ ու զարգացել)  կլուսաբանվեր բնական ի՞նչ տարերքի հետ է աղերսվել, ո՞ր նախամշակույթում է այն սաղմնավորվել, ո՞ր էթնոսում և ինչպե՞ս է համասփռվել, խմորվել ու զարգացել մարդկային հոգևոր էվոլյուցիայի ողջ ընթացքում:

    Այդպես է ծնվել
էիզմ ուսմունքը, հատկապես իր վերջին արտառոց բացահայտմամբ, ինչը ԷՈՒԹՅՈՒՆ ոգեգաղափարական համակարգի պսակն է: Այն՝ ո՛չ թեիզմ է, ո՛չ աթեիզմ, այլ պարզապես էիզմ: Դրանց ընդհանուր հայտարարն ու համադրումը, ինչպես մարմնի և հոգու, «Փիլիսոփայության  հիմնական հարցի» ( նույնն է մատերիալիզմ-իդեալիզմ կռվախնձորի), սույն ակնարկի նախաբանում բերված խնդրականների և շատ այլ պարագաներում:   
    Այս հակիրճ ներկայացմամբ
Է-Էության դիտարկումները, որոշ էրուդիցիայի բացակայությամբ, կարող են շատ բան չասել, սեփական քննախուզությամբ՝ դժվար թե: Զի, դրա համար անհրաժեշտ է անել նույնը. ընդհանրացնել ու վերացարկել համամարդկային ողջ իմացությունը բոլոր ասպարեզներում, իսկ այդ խիստ մասնագիտական խնդրականն է ( այն էլ ոչ բոլորի համար...):   
    Սակայն, սույն խնդրի առաջադրումը պետք է որ քիչ թե շատ էրուդիտներին և տրամաբանողներին հուշի դրանց կարևորությունը մարդկային մտքի ամենատարբեր բնագավառներում և կենսաբանական էվիլյուցիայի հետ հոգևոր ևս ավելի խրթին զարգացումները: Ինչպես, դեռևս դպրոցում որևէ չլուծող խնդիրի դեպքում մեզ հորդորում էին նախ հասկանալ խնդիրը, կամ կոնվերգենտ (համամիտվող) և դիվերգենտ* (տարամիտվող) մոտեցումներով խնդիրը լուծելու սկզբունքները, իսկ շարադրություններում հարկ էր այս կամ այն հեղինակի կամ որևե գործի հակիրճ բովանդակությունը տալ: Իմա՝ վերացարկել դրանց բուն էությունը: Էիզմը համաբանորեն այդպիսի մի վերացարկում է: Նույնը հատկապես մեր վերջին բացահայտմամբ, ինչը էություններով մտածելու և ղեկավարվելու փառավոր մի օրինակ է: Եվ եթե Գյոբեկլի թեփեն համարվում է հազարամյակի բացահայտումը, ապա էիզմը խոստանում է ներկայացնել հազարամյակների մեծագույն մի խարդավանք: Իսկ դրա բացահայտումն ու լուսաբանումը՝ որպես հենց էիզմով դիտարկման անմիջական օրինակ:
   
  Այս ամենը ակնկալում է համամարդկայն ճանաչողության և տիեզերաբանության նոր մի ելակետ: Հայոց համար՝ հիրավի մի վերածնունդ: Զի, դրա համար անհրաժեշտ էր ծնունդն իմանալ, վերընձյուղման համար՝ արմատը: Ի՜նչ փույթ եթե այս սերնդում այդ չկայանա և մարդկությունը այդ չընդունի: Ճշմարտությունները անժամկետ են և երբևէ ինքնահաստատվող: Ըստ թեոսոֆիայի նշանաբանի. «Չկա ավելի բարձր կրոն, քան՝ ճշմարտությունը», իսկ ըստ էիզմի՝ ավելի բարձր ճշմարտություն, քան՝ էությունը: Ըստ Քրիստոսի. «Ես եմ և՛ ճշմարտություն  և՛ ճանապարհ, և՝ կյանք»... . անդին: Իսկ ըստ Դելփիքում Ապոլոնի տաճարի սնարի արձանագրության.                                             
                ՃԱՆԱՉԻՐ ԻՆՔԴ ՔԵԶ և E՛i, ՈՉ ԱՎԵԼԻ...


   * Կոնվերգենտ (համամիտվող) մտածողությունը ուղղված է գոյություն ունեցող    
     մոտեցումներով խնդիրը լուծելու ուղղությամբ, իսկ դիվերգենտ (տարամիտվող)  
     մտածողությունը միտված է խնդրին տալ լուծման տարբերվող և կապված է
     ստեղծագործական մտածողության հետ:

   
  
       Ալեքսանդր Վարպետյան                                   Մարսել, 15 մայիս 2021 թ.