Eutyun

                                                                    Փոքր խնդիրները լուծվում են մեծերի մեջ (էիզմ)
                                                     http://www.eutyun.org/S/E/X/X/X-27.htm (տե՛ս. «Օվկիանոս» հոդվածը)

   Նաև U-AN-NA, ձկան գլխով ու մարմնով, ձկնամարդ արարած, որը խոսում էր մարդկային լեզվով: Ըստ ավանդույթի ելել է Պարսից ծոցից, եկել Միջագետք և վայրենի բաբելացիներին սովորեցրել օրենք, գիր ու գրականություն, երկրագործություն և արվեստ, մեկ խոսքով քաղաքակրթությունը: Երբեմն նույնանում է նախաջրհեղեղյան 7 Ապկալլու-իմաստուններից առաջինի հետ: Երբեմն զուգորդվում է Էա աստծո որդու հետ, համարվում Էնկի/Էայի Էրիդու քաղաքի առաջին քուրմը, ով իր գիտելիքներով ու հմայությամբ բուժում էր հիվանդներին (Քրիստոսի նախատիպ...): Դժվար չէ տեսնել ի դեմս նրա բաբելական դիցարանում գլխավոր դիք Մարդուկի հայր և խորհրդական Էա-Հայա ծովաստծուն և յոթ իմաստունների ավագը, ապա Հովհաննես Մկրտիչի նախատիպը, բայց նաև Aon-Eon-Էա-Հայա և ի վերջո հայոց Է-Էության անցած էվոլյուցիոն ճանապարհը ողջ մարդկության քաղաքակրթություններում...

   Նրա մասին իր Babylõniaká ( Բաբելոնի պատմություն) աշխատության մեջ խոսում է Բել աստծո քուրմ Բերոսը (հելլենիստացված՝ Բերոսսուս): Իսկ ո՞վ է Բերոսը. քաղդեացի աստղագետ ու պատմաբան, որը ըստ Պլուտարքոսի եղել է նաև Հունաստանում և քարոզել 7 թվի սրբազանությունը (տե՛ս. «Դելփյան E’i առեղծվածային տառի տարրալուծումը», Ա.Վ., Երևան 2011, պարբ. IV, էջ 102 և պարբ. XVII, էջ 115 ): Իսկ՝ քաղդեացիները՞: Ըստ տարբեր վարկածների հյուսիսից Բաբելոն իջած ցեղեր, ամենայն հավանականությամբ՝ հուրի-խուռիների ցեղակիցներ կամ հենց իրենք, իրենց Հալդի-Խալդի աստծո անունով խալդեայ ցեղեր ( տե՛ս. Opus Magnum, Երևան 2021, «Հուրրի-խուռիներ-ովքե՞ր են» հոդվածը, էջ 56-85): Համենայն դեպս, ու/արարտ. դիցարանի արեգակնային աստված Շիվինին (կինը Այա...) և խուռիական զուգահեռ Շիմագեն (կինը նույնպես Այա...), խոսում է նրանց մերձակցության մասին:

    Իսկ պարս. Դարեհ I արքան Բագհաստանա արձանագրության մեջ հայտնում է.
    «Երբ ես Պարսկաստանում և Մարաստանոմ էի, բաբելացիները երկրորդ անգամ ապստամբեցին իմ դեմ. մի մարդ՝ Արախա անունով մի արմին, Խալդիտայի որդին, ապստամբեց Բաբելոնում...Նա ստեց ժողովրդին ասելով. «Ես Նաբուգոդոնոսորն եմ՝ Նաբոնիտոսի որդին»: Ապա բաբելական ժողովուրդը ապստամբեց իմ դեմ և Արախայի կողմը բռնեց: Նա գրավեց Բաբելոնը: Նա դարձավ թագավոր Բաբելոնում» ( Մ. Գավուքչյան, «Արմենիա, Սուբբարտու եւ Սումեր», Պէյրութ 1988, էջ 117):
   Ըստ այդմ էլ խոսվում է քաղդեացիների, խուռիների և հայերի մերձակցության մասին:

   Կա՛ ավելի ուշագրավը: Ըստ ոմանց, Բերոսը իր աշխատության 5-րդ հատորում, գրել է.
«Հայ ժողովրդի անվանումը և նրա Հայաստան երկրի պատմությունը շատ ավելի հին են: Հին աղբյուրների համաձայն «ՀԱՅ» բառը մինչև ջրհեղեղ նշանակել է «կյանք»: Սա մոլորակի բոլորովին առաջին անվանումն է, որպես «Կյանքի երկիր»... ( քուրմ Efrosin (Belozersky մենաստան), "Dictionnaire des livres et de la littérature de la Russie antique" երկու հատորով, N. Zibeline ): Իսկ թե ինչո՞ւ «Հայ և Հայաստան», բոլորին մնում է բացարձակապես անբացատրելի ( https://www.facebook.com/groups/155837376254411/posts/602725068232304 ):

   Այդ, հենց «բոլորի» համար: Մինչդեռ, «Ծննդոց ԱՅԱ» մենագրությունը ( Ա.Վ., Երևան 2000/2003 թթ) տալիս է և՛ այդ ու դեռ քանի առեղծվածների բանալին: Այս փոքրիկ դիտարկումը՝ Էա-Հայա իմաստության ծովաստծո համատարածության վկայությունն է պատմության հայտնի ու անհայտ ելևէջներում, իսկ «Է-ԷՈՒԹՅԱՆ ակն ու ակունքը» հիրավի ամենայնի ակունքն ու դրա ծածանումները համամարդկային քաղաքակրթության մեջ (Ա.Վ., Երևան 2022, անգլ. 2023):



         Նկ.2. Էության նշյալ հատորները. a) «Է-Էության ակն ու ակունքը» (Երևան 2022թ.), b) «Ծննդոց ԱՅԱ»
             (Երևան 2000թ., վերահրատ. 2003թ.), c)«Է-Էության ակն ու ակունքը» (անգլերեն, Երևան 2023թ.)
                                                ***
   Եվ վերջին մեկ-երկու նկատառում: Եթե ընդունենք Հայ –կյանք-«առաջին երկիր»-Հայաստան-«կյանքի երկիր» ակնարկները, ուրեմն Այա նախամայր աստվածուհու և հայոց հայ-երկրագործ մինչև «այական շրջան» մեր բնորոշումները մնացել են հայոց և Բերոսի հիշողության մեջ: Իսկ վերջինս քաղդեացի ինքնությունը, աստղագիտությունը և 7 թվի սրբազանությունը խոսում է նրա եթե ոչ հայ լինելու մասին, ապա գոնե հայ հնագույն մշակույթի ծանոթության: Հույն առաջին փիլիսոփա Թալեսի Բաբելոնի հետ շփումները՝ աշխարհի ջրային նախասկիզբը և նրա փիլիսոփայական այլ սկզբունքները՝ Բաբելոնի վրա հայոց թե քաղդեացիների խորը ազդեցության մասին (մինչև իսկ թագավորությանը, ինչպես Արախա- Նաբուգոդոնոսորն պարագայում): Սրանք միայն ակնարկներ են, որոնք հորդորում են մեզ Հայկ. լեռնաշխարհ-Միջագետք սերտ հարաբերակցություններից և պատմական քիչ թե շատ հայտնի իրողություններից անդին մինչև Ուրֆա-Պորտասար 12000 ամյա անհայտ իրողությունների պեղման անհրաժշտությունն ու հնարավորությունը:
        Դրանք պատմության համարյա բոլորովին անհայտ էջեր են,
                                       որոնք մարդկությանը անչափ շատ բան կլուսավորեն...