ՀԱՅ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐ ?

    Մեկ անգամ չէ, որ արծարծել ենք ինչ-ինչ նախախնամությամբ հայ առաքելական եկեղեցում և ընդհանրապես հայ իրարականություն մեջ պահպանված Է-Էություն գերաստվածության ու անմեկնելի հասկացության խնդրականը, պեղելով դրա հնագույն արմատները, իմաստաբանությունը, էթնոմշակութային պատկանելությունը և գիտական հիմավորումները արդի ամենատարբեր ու ամենավերջին բացահայտումներով: Այն դրված է էիզմի և ԷՈԳ համակարգի հիմքում և մնում է անբեկանելի փիլիսոփայական ցանկացած համակարգի, հավատամքային ուսմունքների թե գիտական դոկտրինաների հարաբերակցությամբ: Տարբեր առիթներով նկատվել է նաև, որ առնվազն Ք.ա. 3-րդ հզ Մեծամորից հայտնի, ողջ Առաջավոր Ասիայում համատարած և դեռևս միջնադարյան  հայ առաքելական եկեղեցում առկա ու գերակա Է-Էություն գերաստվածությունը անհասկանալիորեն աստիճանաբար խամրեց, մինչև 19-20-րդ դդ սահմանագիծը, երբ «Սասնա Ծռերի» առաջին գրառումների և հեթնոսական որակված մշակությանին ալիքի հետ վերհառնեց, ապա դեպի դարավերջ սկսեց վերականգնվել նաև հայ եկեղեցում` շնորիվ լուսահոգի Վազգեն Ա-ի լռելյայն հետևողականության` մինչև 1992 թ. Էջմիածնի Մայր Տաճարի խորանին (հեղ. Գ. Խանջյան ) , ապա 1994 թ. իր տապանաքարին (հեղ. Բ. Արզումանյան), և ի վերջո նորակառույց Գ. Լուսավորիչ տաճարի սնարին հայտնվելը (տե’ ս այստեղ «Է-ի առեղծվածը» տեսանյութը ):

    Մեզ համար առավել անհասկանալին այն էր, որ նշյալ ու շատ այլ հեղինակներին Վեհափառը իր հորդորանքը չէր մեկնաբանում: Սակայն հոգևոր բարձրաստիճան հայրերի հետ տարբեր զրույցներում կռահել էինք, որ համաշխարհային եկեղեցին այնքան էլ բարեհաճ չէ առանձին եկեղեցիների “ինքնագործունեության” նկատմամբ:

 4-րդ դ. նախ Պապ թագավորի հրամանով, ապա 506 թ. Դվինի եկեղեցական ժողովի որոշմամբ, Հայաստանյաց Առաքելական եկեղեցին բաժանվեց Քաղկեդոնի «տիեզերական» կոչեցյալ եկեղեցուց և հռչակվեց որպես ինքնուրույն ազգային եկեղեցի, հետագայում ևս շարունակեց պահպանել որոշ ինքնություն, համաշխարհային  քրիստոնեության մեջ մնալով որպես յուրօրինակ «սպիտակ ագռավ»: Առավել ևս, որ հայ եկեղեցին միակն է, որտեղ Է-Էությունը պահպանվում է որպես Հայր Աստված, ինչը ոմանք փորձում են վերագրել Եհովահին: Թերևս այդու կարող է բացատրվել միջնադարից սկսյալ հայ պետականության նվաղման և կորստյան հետ հայ եկեղեցում

Է-Էության խամրումը, ազգային-ազատագրական զարթոնքի ալիքով վերհառնումը և ամենայն հավանակնությամբ Վազգեն Ա-ի լռելյայն ու զգուշավոր նախաձեռնությունը: Ըստ այդմ` ի տարբերություն կաթողիկոսական կուռ ավանդույթների, մահվանից առաջ իր տապանաքարին Է տառի դաջման հորդորանքը թերևս նրա յուրօրինակ հոգևոր-գաղափարական կտակն էր…

   Այս վարկածը հաստատելու է գալիս մշակութաբան Վ. Ջանոյանի վերջերս հրապարակվող «Հայ-ռուսական հարաբերությունները ինչպես որ կան» հաղորդաշարի հատկապես երկրորդ` «Էկումենիկ շարժում» մասը: Հեղինակը այն սկսում է լավատեսությամբ. «անցել են այն ժամանակները, երբ Հայկական եկեղեցու մասին ասվում էր «արմենսկի երես», որպես վկայություն բերելով Համայն Ռուսիո Պատրարք, մետրոպոլիտ Կիրիլի (Գունդրևի) խոսքերը 1993 թ մի հարցազրույցում.

       « - Իսկ Հայկական եկեղեցին, որի մասին եկեղեցիական պատմության դասագրքերում միշտ գրել են, որ այն աղանդավորական է … Հիմա երկխոսությունը ավարտվել է, և երկու կողմերը ընդունել են միմյանց ուղղափառությունը: Հայկական եկեղեցու դոգմաների հետ ամեն ինչ կարգին է: Եվ երբ 6-րդ դարում այդ Եկեղեցին բաժանվեց Բյուզանդական եկեղեցուց, պատճառը այն էր, որ աստվածաբանությունը դարձավ գործիք ազգային ազատագրական պայքարում ընդդեմ Բյուզանդիայի… »
( http://www.religions.am/index.php?option=com_content&view=article&id=577%3A2009-07-24-15-06-17&catid=1%3A2009-02-27-03-45-54&lang=hy ,«Հայաստանի Կրոնները», 2009-07-24 ):

      Խորը մեկնաբանությունների անհրաժեշտություն չկա: Կարծում ենք միանգամայն պարզ է հոգևոր

 անկախության գերխնդրականը, ի դեմս ոչ միայն աղանդավորական շարժումների ու անհատական առինքնումների` այլև հենց «գլխից», հավատամքային ողջ համակարգի ու կառույցի մակարդակով, ինչը եղել է անցյալում և շարունակվում է ցայսօր: Կարծում ենք նաև, լրիվ հասկանալի է երջանկահիշատակ Վեհափառի լռելյայն պատգամի գոյաբանական ողջ նշանակությունը, նկատի առնելով, որ ինքնությունն ու անկախությունը նախ սկսվում են հոգևոր-գաղափարական մակարդակում, ինչն էլ հրեաներին ապահովեց ոչ միայն հարատևում ծայրահեղ անբարենապաստ պայմաններում` այլև գերակայություն ու կայացում համաշխարային քաղաքակրթության մեջ:

   Մնում է հուսալ, որ գոնե ոմանց հասկանալի է, թե ինչո՞ւ հիմնվեց ԷՈՒԹՅՈՒՆ Ազգային Իմաստության Տաճարը և ինչո՞ւ եղավ այդքան անցանկալի թե’ նախորդ և թե’ այս իշխանությունների համար…